Integracja zespołu klasowego to proces wzajemnego poznawania się uczniów, budowania pozytywnych relacji interpersonalnych w grupie oraz stworzenie podstaw do współpracy grupowej w podejmowaniu przez klasę nowych, coraz trudniejszych zadań. Integracja daje poczucie bezpieczeństwa i zaufania, zwiększa motywację do pracy, rozwija wrażliwość i empatię uczniów.
Korzyści z procesu integracji odnoszą zarówno uczniowie nadaktywni, zakłócający proces nauczania, którzy otwierają się na współpracę z kolegami i nauczycielami, jak i uczniowie nieśmiali, wycofani, którzy zyskują więcej pewności siebie. Zintegrowana klasa to taka, w której każdy uczeń znajduje swoje miejsce. Aby wyrównać różnice pomiędzy uczniami wychowawca powinien poświęcić dużo czasu na integrację klasy. Zazwyczaj ćwiczenia integrujące mają miejsce na początku roku szkolnego, gdy uczniowie poznają się, lecz proces wzajemnego poznawania się oraz budowania więzi w klasie trwa przez cały rok szkolny.
Wiele badań prowadzonych podczas pandemii wirusa COVID- 19 i wkrótce po zakończeniu nauczania zdalnego wykazało, jak negatywnie wpłynął ten okres na budowanie relacji interpersonalnych. Izolacja społeczna w czasie pandemii była wielkim obciążeniem psychicznym dla większości uczniów. Szczególnie dzieci młodsze odczuwały dotkliwie brak zaspokojenia potrzeby kontaktu z rówieśnikami, co przekładało się na obniżony nastrój. Dzieci te zmuszone jedynie do kontaktów za pomocą portali społecznościowych, a nieumiejące dobrze czytać i pisać, miały bardzo utrudniony kontakt z rówieśnikami. Nie wszystkie dzieci posiadały również sprzęt potrzebny do sprawnej komunikacji (Buchner i In. 2020).
Zajęcia szkolne w formie on-line nie sprzyjały budowaniu autentycznych, pozytywnych relacji interpersonalnych, a co za tym idzie, integrowaniu klasy. Pomimo stosowania różnych metod pracy, stosowania gier i zabaw na odległość, wprowadzania elementów humoru, zwiększył się dystans w relacjach uczeń – nauczyciel (Kosek, Wolska 2021). W najgorszej sytuacji znalazły się dzieci z klas pierwszych, które jeszcze nie miały możliwości nawiązania bliższych relacji z kolegami i nauczycielem i nie zdążyły w pełni wdrożyć się do szkolnych obowiązków i dyscypliny, a już ich proces adaptacji został zakłócony. Dla tych dzieci zajęcia w formie zdalnej były bardzo stresujące.
Dla dzieci w młodszych klasach szkoły podstawowej ważny jest rozwój zdolności manualnych, bezpośredni kontakt, dotyk, rozwój motoryczny. Dzieci w tym wieku odczuwają naturalną potrzebę ruchu, zabawy, kontaktów z rówieśnikami. Nawiązują relacje, uczą się rozpoznawania i wyrażania emocji, a do tego potrzebny jest kontakt bezpośredni
z rówieśnikami. Dlatego rozwój społeczny i emocjonalny dziecka może zostać zakłócony przymusową izolacją. Rozwój dziecka może również zakłócić zbyt długie i intensywne korzystanie z komputera, telefonu komórkowego, smartfona itp. Zwracano na to uwagę już wcześniej, przed pandemią, dostrzegając niebezpieczeństwo uzależnienia się od tych urządzeń oraz objawów wycofania społecznego (Pawelec, 2017).
Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom pandemii, po okresie nauki zdalnej Ministerstwo Edukacji i Nauki ogłosiło raport, w którym zalecano nauczycielom wzmożenie wysiłków, aby na nowo integrować klasy. Dodatkową trudnością w procesie integracji był fakt, iż w tym okresie zaczęli napływać do szkół uczniowie z Ukrainy – nieznający języka polskiego, obarczeni wojennymi traumami. Szereg placówek proponowało wtedy uczniom różnego rodzaju pomoc psychologiczną, wyrównanie zaburzeń oraz deficytów w komunikacji i kontaktach interpersonalnych. Moja placówka – MDK i. A. Bursy w Krakowie wystosowała ofertę warsztatów integracyjnych z elementami muzykoterapii, które prowadziłam
w kwietniu i maju 2022 r. Obok tradycyjnych ćwiczeń i zabaw integracyjnych wprowadziłam elementy muzykoterapii – zabawy i ćwiczenia improwizujące na instrumentach perkusyjnych z małego zestawu Orffa.
Muzyka jest bardzo dobrym narzędziem integracji. Jak lubią to powtarzać muzykoterapeuci – jest medium niewerbalnym, pozwalającym na komunikację bez użycia słów. Jest językiem emocji, wyzwalającym różne stany emocjonalne. Wspólne muzykowanie, takie jak śpiew czy gra na instrumentach, przyczynia się do budowania wspólnoty w grupie. Kontakt z muzyką rozwija kreatywność i wrażliwość. Za pomocą muzyki możemy opisywać zjawiska naturalne, czynności, ruch, charakteryzować postaci itp. Odpowiednio dobrana muzyka może zarówno pobudzać nas do aktywności, jak i relaksować. Jest też narzędziem dającym radość, rozrywkę, bardzo lubianym przez uczniów.
Ponieważ zabawy z muzyką cieszyły się powodzeniem, postanowiłam opublikować przykłady zabaw, które wykorzystałam w warsztatach. Są to moje, autorskie zabawy. W nawiasach podaję też tempo i charakter muzyki w każdej zabawie oraz wykorzystane przeze mnie utwory muzyczne.
Zabawy integracyjne z muzyką
Kolorowe baloniki
Każdy z uczestników otrzymuje balonik do nadmuchania oraz marker. Po nadmuchaniu każdy uczeń pisze na baloniku swoje imię oraz jakąś pozytywną cechę charakteru, która go najlepiej charakteryzuje, na przykład: „jestem odważny”, „jestem ambitny”, „jestem pracowity” itp. Poruszamy się po całej sali tanecznym krokiem, podbijając baloniki – nie mogą upaść na podłogę. Po chwili pada polecenie, aby wymieniać się balonikami, czyli odbijać te, które są w zasięgu ręki. Na koniec łapiemy balon, który jest najbliżej i zatrzymujemy się. Odczytujemy głośno imiona i cechy charakteru i baloniki wracają do swoich właścicieli (muzyka taneczna, spokojna, Czajkowski – Walc z baletu Dziadek do orzechów).
Echo
Na początku prezentujemy dzieciom różne instrumenty z zestawu Orffa i podajemy ich nazwy. Po zapamiętaniu nazw dzielimy dzieci na dwie grupy, które siadają plecami do siebie, tak, aby się nie widzieć. Rozdajemy pierwszej grupie kilka różnych instrumentów, a drugiej grupie instrumenty im odpowiadające. Wskazujemy dziecko, które ma zagrać, a dziecko z drugiej grupy, posiadające ten sam instrument ma mu odpowiedzieć. Z czasem przyspieszamy tempo zabawy.
Rondo
Każde z dzieci wybiera sobie instrument perkusyjny i siadamy w kręgu. Najpierw wymyślamy rytm, który będzie refrenem naszego ronda. Powinien być łatwy do zapamiętania. Następnie każdy uczeń prezentuje siebie na instrumencie – pozwalamy na różne sposoby wydobycia dźwięku i swobodną improwizację. Po grze indywidualnej powtarzamy stały refren. Grę indywidualną rozpoczyna nauczyciel. Na koniec omawiamy muzyczne prezentacje. Jak można określić kolejne prezentacje? Posługujemy się przymiotnikami: wesoły, energiczny, spokojny, tajemniczy, pewny siebie, odważny, smutny, bez energii itp.
Na królewskim dworze
Dzielimy się na dwie równe grupy. Wprowadzamy uczestników w klimat dawnych czasów, opowiadamy o dworze królewskim i jego mieszkańcach. Prowadzący wybiera dwie osoby: „króla” i „królową”, a ci dobierają sobie swoje „dwory”. Ustawiamy się jeden za drugim, po kilka osób w każdej grupie, formując dwa pochody, na czele kroczą „król” i „królowa”. Pochody poruszają się po całej sali, niezależnie od siebie. Idziemy, grając do rytmu na instrumentach, gdy spotykamy na swojej drodze osobę z drugiej grupy, witamy się ukłonem, a następnie wymieniamy się instrumentami. Zwracamy uwagę na to, aby grać rytmicznie i stosować się do zmian dynamicznych, które słyszymy na nagraniu (muzyka marszowa, dostojna, Lully Marche pour la cérémonie des Turcs).
Dyrygent
Ustawiamy uczestników w półkolu i rozdajemy im instrumenty perkusyjne z zestawu Orffa. Osoby z takimi samymi instrumentami ustawiamy razem, w ścisłych grupach. Wybieramy dyrygenta, który będzie wskazywał pałeczką wejścia różnych grup instrumentów. Dyrygent ma się zachowywać jak prawdziwy artysta – kłaniać się przy wejściu na estradę i po zakończeniu utworu. Na początku rolę dyrygenta pełni prowadzący, potem wybiera do tej roli ucznia. Rolę dyrygenta powinien pełnić po kolei każdy uczestnik. Uczniowie mogą wystukiwać albo puls utworu albo rytm. Uczestnicy grają wraz z nagraniem utworu, który powinien być żywy, o ustalonej, jednolitej rytmice, najlepiej marszowej (Strauss – Marsz Radetzkiego, Mozart – Eine, kleine Nachtmusik).
Ptasia orkiestra – zabawa rytmiczna
Dzielimy uczestników na trzy grupy. Będą mieli za zadanie przedstawiać głosem śpiew ptaków. Każda grupa prezentuje inne wartości rytmiczne. Gawrony wykonują długie „kra”
w obrębie całej nuty, kukułki wykonują „ku-ku” w rytmie dwie ćwierćnuty i pauza półnutowa, a sikorki swoje „tirli-tirli” w rytmie pauza półnutowa i cztery ósemki. Na początku nauczyciel ćwiczy z każdą grupą oddzielnie, później łączy głosy dowolnie, wskazując wejścia poszczególnych grup. Na koniec wszystkie głosy nakładamy na siebie.
Cień
Swobodna improwizacja ruchowa. Dobieramy się parami. Ustawiamy się tak, aby każda para miała wokół siebie trochę wolnej przestrzeni. Jedna z osób improwizuje kolejne ruchy,
a „cień” wiernie je powtarza. Po pewnym czasie następuje zamiana ról. W zależności od nastroju w grupie możemy stosować muzykę dość energiczną jak i spokojniejszą (Morricone- Le Vent,le Cri).
Improwizacja scenek za pomocą ruchu i gry na instrumentach
Dzielimy uczestników na grupy. Każda grupa otrzymuje temat – mogą to być scenki rodzinne, scenki z życia szkoły itp. Zadaniem grupy jest ustalenie, kto będzie ilustrował daną postać, a także wymyślenie treści scenki, którą będzie można odegrać bez użycia słów – przy pomocy ruchu, gestów, mimiki oraz gry na instrumentach. Pozostawiamy czas do namysłu i następuje prezentacja, a następnie omówienie scenek. Występy nagradzamy brawami.
Ilustracja muzyczna bajki
Wybieramy bajkę, w której występuje co najmniej tyle postaci, ilu mamy uczestników. Zastanawiamy się, kto będzie odgrywał poszczególne role i jakie instrumenty będą najlepiej charakteryzować dane postaci. Nauczyciel czyta bajkę, a w odpowiednich momentach włączają się z grą na instrumentach odpowiednie dzieci. Ważne jest, aby nikt nie rozmawiał, nie śmiał się, nie komentował niczego, dopiero po zakończeniu omawiamy całość.
Pociąg na wakacje
Dzieci ustawiają się w kolejności alfabetycznej według imion i formują „pociąg”. Poruszają się najpierw wolno, potem coraz szybciej, do tempa muzyki (piosenka Jedzie pociąg z daleka, Grieg- Marsz trolli). Nauczyciel pełni rolę zawiadowcy, który „lizakiem” zatrzymuje pociąg na stacjach i pozwala, aby odjechał. Wymyślamy śmieszne nazwy miejscowości, na przykład: stacja Skoczów – tutaj wszyscy skaczą na jednej nodze, stacja Pajacowo – wykonujemy „pajacyki”, stacja Niedźwiedź – wszyscy chodzą jak niedźwiedzie itp. Na koniec osiągamy cel – dojeżdżamy nad morze, wysiadamy, udajemy się na plażę, rozciągamy na piasku. Prowadzący wprowadza tekst relaksacji, mówiący o morzu, szumie fal, cieple słońca itp. (muzyka relaksacyjna z szumem morza w tle).
Literatura:
A. Buchner i In. – Edukacja zdalna w czasie pandemii, https://centrumcyfrowe.pl/wp-content/uploads/sities/16/2020/05Edukacja_zdalna_w_czasie_pandemii
H. Cesarz – O muzyce i muzykoterapii, Muzykoterapia Polska, Wrocław, 2003, nr 1
A. Kosek, A. Wolska – Budowanie relacji interpersonalnych w klasach I-III w warunkach nauczania zdalnego, Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 2021, nr 9
J. Pyżalski i In. – Co się stało z relacjami uczniów, rodziców i nauczycieli w czasie pandemii? https://ug.edu.pl/news/sities/ug.edu.pl.news2020
L. Pawelec – Dziecko w wieku przedszkolnym, jako użytkownik urządzeń mobilnych, Acta Scientifica Asademiae Ostroviensis, 2017, nr 10
Raport Ministerstwa Oświaty i Nauki na temat funkcjonowania szkół i placówek oświatowych w okresie COVID- 19, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/raport-mein-covid-19
W. Szewczuk – Słownik psychologiczny, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1972
Artykuł oraz zabawy integracyjne z muzyką opracowała: Agnieszka Wacławek – Czytelniczka Portalu
