1. Wprowadzenie programu:
Wprowadzenie programu związanego z tekstami bajek relaksacyjnych związane jest bezpośrednio z wdrożoną autorską innowacją pt. „Usłyszeć ciszę w szkole”. Głównym jej celem było wykorzystanie możliwości nowoczesnego multimedialnego narzędzia – „elektronicznego ucha”. Służy ono do monitorowania hałasu w otoczeniu oraz do systematycznej pracy nad kształtowaniem prawidłowych nawyków wśród uczniów. Wprowadzone działania miały na celu ograniczenie poziomu hałasu w świetlicy szkolnej.
Ponadto w ramach programu związanego z biblioterapią, jako metodą uzupełniającą i wspomagającą pracę z uczniem, zostały wprowadzone elementy bajki relaksacyjnej, których celem było dążenie do ukształtowania w dzieciach umiejętności skutecznego wyciszania się, odprężania oraz przeżycia pozytywnych emocji.
Zajęcia z zakresu arteterapii wniosły efekt wzmacniający oraz przedłużający momenty ciszy w świetlicy szkolnej.
2. Założenia programu:
Przeznaczenie:
Uczniowie klasy I a, b, c uczęszczający do świetlicy szkolnej Szkoły Podstawowej.
Czas trwania:
Rok szkolny 2022/2023 (wrzesień – maj).
Zajęcia w założeniu trwały średnio 20-30 minut. Reakcje dzieci wskazywały, że czas był wystarczający na uzyskanie efektów wyciszenia, odprężenia, regeneracji i odpoczynku. Dodatkowo po zakończonych zajęciach z bajką relaksacyjną prowadzono (cyklicznie co 2 tygodnie) zajęcia plastyczne, trwające ok 45 minut.
Częstotliwość spotkań:
Zajęcia z biblioterapii były prowadzone cyklicznie raz w tygodniu w I półroczu, w II półroczu poprowadzono dodatkowy dzień zajęć czytelniczych.
Struktura zajęć:
Ze względu na specyfikę miejsca oraz charakter pracy w świetlicy szkolnej prowadzenie zajęć musiało być dostosowane do planu dnia. Ilość uczniów była zmienna, ale jednym z głównych założeń była regularność prowadzonych zajęć. Zajęcia miały charakter integracyjny dla grup uczniów z klas I, a wszystkie dodatkowe działania miały na celu wzmacnianie wpływu bajki relaksacyjnej jej roli odprężającej i wyciszającej. Po skończonych zajęciach relaksacyjnych przeprowadzano z uczniami rozmowy w ramach ewaluacji oraz cykliczne zajęcia plastyczne (ilustracje, plakaty, rysunki, kolorowanki antystresowe).
3. Cele programu:
Innowacja pedagogiczna polegała na systematycznych i rozłożonych w czasie działaniach, mających na celu ograniczenie poziomu hałasu głównie w świetlicy szkolnej. Biblioterapia stała się elementem pracy opiekuńczo-wychowawczej, sprzyjała urozmaiceniu formy spędzania czasu przez dzieci w świetlicy szkolnej. Jednocześnie łączyła się z tematem innowacji pedagogicznej.
Cele związane bezpośrednio z wprowadzoną innowacją: umiejętność prawidłowego reagowania przez uczniów na nadmierny hałas w pomieszczeniu, zapoznanie dzieci ze szkodliwym wpływem hałasu na zdrowie, umiejętność korzystania z urządzenia „elektroniczne ucho”, skuteczna próba obniżenia poziomu hałasu w salach świetlicowych.
Cele związane z wprowadzeniem programu czytelniczego z elementami bajki relaksacyjnej: umiejętność korzystania z ciszy, relaks, odprężenie, umiejętność wyciszania się i rozluźniania, umiejętność wykorzystywania elementów treningu uważności, relaksacja jako jedna z metod aktywizujących uczniów miała pobudzać wyobraźnię i kreatywność uczniów.
4. Treści:
Program składał się ze scenariuszy związanych z tekstami bajek relaksacyjnych zawartych w następujących książkach:
- M. Broda, „Jesteś kimś wyjątkowym” (Wyd. Mamania),
- A. Erkert, „Dzieci potrzebują ciszy. Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień i zimę” (Wyd. Jedność).
5. Procedury osiągania celów:
Metody:
- praca z tekstem,
- czytanie z uwzględnieniem odpowiedniego tonu i modulacji głosu,
- rozmowa kierowana,
- burza mózgów,
- dyskusje,
- relaksacja z elementami treningu autogennego,
- prace plastyczne.
Formy:
Środki i materiały:
- urządzenie multimedialne „elektroniczne ucho”,
- pomieszczenie „Pokój ciszy” lub miejsce, gdzie uczniowie mogą przyjąć dla siebie wygodne pozycje, siedzące lub leżące,
- teksty do czytania z zakresu biblioterapii (bajka relaksacyjna),
- kolorowanki antystresowe (wydruki),
- papier, kartony, kredki, pisaki,
- arkusz obserwacji uczniów dla autora innowacji,
- arkusz obserwacji uczniów dla nauczycieli, wychowawców klas.
6. Literatura przedmiotu:
- M. Broda, Jesteś kimś wyjątkowym (Mamania),
- A. Erkert, Dzieci potrzebują ciszy. Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień i zimę (Jedność),
- E. Kagge, Cisza (Muza),
- E. J. Konieczny, Biblioterapia w praktyce (Impuls),
- M. Molicka, Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii (Media Rodzina),
- M. Molicka, Bajki terapeutyczne (Media Rodzina),
- T. Olearczyk, Między hałasem a ciszą (Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana),
- T. Olearczyk, Cisza w edukacji szkolnej (Oficyna Wydawnicza AFM),
- A. Olejnik, Wyobrażanki. Ćwiczenia relaksacyjne dla dzieci (Zielona Sowa),
- S. Siek, Relaksacja i autosugestia (KAW),
- Thich Nhat Hanh, K. Weare, Szczęśliwi nauczyciele zmieniają świat. Praktyka uważności dla nauczycieli i uczniów (Mamania).
7. Przewidywane osiągnięcia:
Zakładanym efektem podejmowanych działań powinno być wykształcenie w dzieciach dobrego nawyku w zakresie ograniczenia hałasu w pomieszczeniach szkolnych. Ważne było wypracowanie umiejętności odnajdywania równowagi pomiędzy hałasem a ciszą.
Dodatkowo, w ramach programu z zakresu biblioterapii, prowadzono systematycznie zajęcia z wykorzystaniem bajki relaksacyjnej. Stanowiło to bardzo mocną metodę wspomagającą kształtowanie w dzieciach umiejętności korzystania z ciszy, bezruchu, odpoczynku.
W ramach podjętych działań przeprowadzono także cykl zajęć plastycznych, dotyczących hałasu i jego wpływu na zdrowie dzieci w ramach realizacji programu profilaktyczno-wychowawczego.
Wszystkie wprowadzone zajęcia wpłynęły na integrację uczniów w świetlicy szkolnej oraz na dobry kontakt wychowawczy z nauczycielem. Wartością dodaną jest przyzwyczajenie dzieci do spokojniejszego tonu i kultury komunikowania się.
8. Ewaluacja:
Formatywna – po każdych zajęciach, w formie oceny zajęć przez uczniów tzw. „barometru uczuć”.
Sumatywna – została przeprowadzona w ramach wprowadzonej innowacji za pomocą autorskiego arkusza obserwacji zachowań uczniów. Badania zostały przeprowadzone przez autora innowacji 3 razy w ciągu podejmowanych działań.
Ewaluacji dokonali także wychowawcy klas I oraz nauczyciele uczący w tych klasach, przy pomocy autorskiego arkusza obserwacji, w takim samym przedziale czasowym.
Scenariusz Nr 14.
Temat: „Koło”
Cele:
relaksacja, odprężenie, zbudowanie poczucia bezpieczeństwa i przynależności, wzmacnianie poczucia równowagi i wdzięczności.
Uczestnicy:
uczniowie klas I (7-8 lat) przebywający w świetlicy.
Czas trwania:
20 – 30 minut czytania tekstu.
Warunki:
wydzielone pomieszczenie świetlicy szkolnej.
Metody i techniki:
czytanie tekstu bajki relaksacyjnej.
Formy:
indywidualna, zbiorowa.
Użyte środki:
tekst literacki.
Literatura:
M. Broda, Jesteś kimś wyjątkowym, (Wyd. Mamania).
„Koło”
Wyobraź sobie, że leżysz na ciepłej, pachnącej trawie. Leżysz z zamkniętymi oczami i wyobrażasz sobie, że obok ciebie leżą, trzymając się za ręce, wszystkie bliskie ci osoby, które znasz lub lubisz, które są dla ciebie ważne. To mogą być rodzice lub opiekunowie, może koledzy, koleżanki, może dziadkowie, a może miła nauczycielka, a może ulubiony kuzyn lub sąsiadka. Wyobraź sobie, kogo chcesz, każdą osobę, którą chcesz, przypatrz się każdemu. Leżycie, trzymając się za ręce i nagle czujesz, jak zaczynacie się powoli unosić, unosicie się delikatnie w powietrzu, powoli obracając się wkoło. To bezpieczne, bo trzymacie się mocno za ręce i każdy z was jest bezpieczny. Każdego łączy silna więź. Obracacie się coraz szybciej i szybciej, wirujecie razem, czujesz jedność i wsparcie. Wszyscy są bliscy, wszyscy chcecie dla siebie dobrze.
Powoli wirowanie uspokaja się i coraz wolniej, spokojnie i delikatniej opadacie na trawę. Leżycie w kole złączeni rękami i spokojnie oddychacie. Pomyśl sobie, jakie to szczęście znać te osoby i mieć je blisko. Podziękuj za nie w myślach.
Przebieg zajęć:
Część I. Powitanie.
Przygotowanie uczniów do zajęć. Zapoznanie uczniów z zasadami w czasie trwania zajęć, tzn. nie opuszczania sali oraz uczestnictwa – choć bez przymusu. Nauczyciel stara się, aby dzieci mogły przyjąć dla siebie wygodne pozycje (leżąca, siedząca). Należy zwrócić uwagę na przygotowanie pomieszczenia służącemu relaksacji – możliwość przysłonięcia okien, zamknięcia drzwi, ozdoby sprzyjające tworzeniu nastroju wyciszenia. W tym przypadku dzieci klas I korzystały za każdym razem z „pokoju ciszy” – stworzonego przez nauczyciela wraz z uczniami. W ten sposób grupa zapraszana do „pokoju ciszy” mogła łatwiej odczytywać cel działań, a prowadzący mógł łatwiej podjąć próbę wyciszenia grupy.
Wskazówki dla nauczyciela do bajki relaksacyjnej pt. „Koło”:
Tę relaksację można zrobić dzieciom w grupie. Najlepiej jeśli położą się w taki sposób, aby mogły trzymać się za ręce. W przypadku warunków świetlicy szkolnej dzieci zostały posadzone w kręgach i trzymały się za ręce, mając zamknięte oczy. Można zachęcić uczniów, aby wyobrazili sobie bliskie im osoby, aby wspomnienia i poczucie miłości niosły siłę, radość oraz wdzięczność.
Część II. Właściwa. Zajęcia relaksacyjne.
Nauczyciel wycisza grupę, powtarza: „jesteście spokojni”, „wyciszamy się”, „zapominamy, gdzie jesteśmy”, „wyobraźcie sobie”, „usłyszcie”, poczujcie”, „zamykamy oczy”, „wdech”, „wydech”, itp.
Szczególnie w grupie dzieci młodszych (klasy I) ważne jest, aby prowadzący kontrolował i wydawał uczniom polecenia związane z oddechem. Można wprowadzić elementy treningu autogennego Shultza, który polega na prostych czynnościach związanych z rozluźnianiem głowy, rąk, nóg, tułowia.
Niezwykle ważne jest odczytywanie samego tekstu bajki relaksacyjnej. Nauczyciel wprowadza dzieci w stan uspokojenia i wyciszenia poprzez odpowiednie modulowanie głosu. Ważne jest też kontrolowanie przebiegu zajęć. W świetlicy szkolnej były one obarczone możliwością przerwania, wychodzenia ucznia do domu, itp. Wówczas należy spokojnie kontynuować zajęcia wracając do ich rytmu.
Ważna wskazówka dla prowadzących zajęcia: tylko wyciszony, zrelaksowany nauczyciel może prawidłowo poprowadzić takie zajęcia. Bez odpowiedniego nastawienia oraz uważności będzie to tylko odczytanie tekstu, bez przekazu dobrej energii. Czas relaksacji nie jest przymusem, ale wspólnym momentem odprężenia, zarówno dla nauczyciela, jak i uczniów. To terapeutyczny moment relaksu i odprężenia poprzez literaturę – SEDATIVA. Ważny jest spokojny wręcz mantryczny rytm głosu, który może wprowadzić dzieci w stan wyciszenia i głębokiego relaksu, a czasami i snu (to się zdarza:)), bowiem zajęcia relaksacyjne to swoiste „otulanie dzieci dobrymi słowami”.
Część III. Zakończenie. Podsumowanie. Ewaluacja.
Nauczyciel z wyczuciem „wyprowadza” dzieci ze stanu wyciszenia, próbując spokojnym tonem przedłużać czas ciszy w pomieszczeniu, mówi: „posłuchajcie jak słychać przelatującą muchę”, „ćwierkające ptaki”, „śmiech dzieci w oddali”, „oddychamy spokojnie”, „jeszcze chwilę wytrwajmy w ciszy”, itp.
Wychowawca przekazuje uczniom polecenie, że mogą otworzyć oczy, mogą się poprzeciągać, a kto był w pozycji leżącej, bardzo powoli podnosi się i siada.
Ważna rozmowa z dziećmi na temat odczuć, jakie im towarzyszyły po zakończonych zajęciach. W trakcie trwania innowacji pt. „Usłyszeć ciszę w szkole” uczniowie często powtarzali, że: „czuję się dobrze”, „bezpiecznie”, ,,czuję się jak w niebie”, „jestem spokojny”, „czuję dobro” (prawdopodobnie forma dobrostanu w ujęciu dziecka).
Kończąc każde zajęcia z dziećmi, w ramach założeń innowacji pedagogicznej pt. „Usłyszeć ciszę w szkole”, zawsze posługiwałam się cytatem chińskiego filozofa Tao Tse: „Cisza jest źródłem wielkiej Mocy”, który stał się moją osobistą inspiracją do wprowadzanych działań na terenie szkoły, jak i rozwoju osobistego.
Program z zakresu zajęć biblioterapeutycznych opracowała Ewa Kołbik-Kowalczyk – Czytelniczka Portalu
