Maj w przedszkolu obfituje w tematykę związaną z Ziemią, ekologią, pracami porządkowymi w ogrodzie oraz z sianiem i sadzeniem roślin. Nie sposób więc pominąć tu samego sedna tychże zagadnień – ziemi rozumianej jako gleba. Ziemia to pojęcie wieloznaczne. Jeśli mamy na myśli Ziemię jako planetę, wówczas piszemy ją wielką literą. Ale ziemia to również grunt pod nogami oraz gleba, która daje życie roślinom i schronienie zwierzętom.

Dzieci mają w sobie naturalną ciekawość i chęć samodzielnej eksploracji wszystkiego, co je otacza. Dlaczego więc nie miałyby zajrzeć w głąb tak fascynującego „materiału”, jakim jest gleba? Zabawy z glebą rozwijają zainteresowania badawcze oraz stymulują zmysł wzroku, dotyku i węchu.

A gdyby tak wziąć pod lupę trzy typy gleby oraz uczynić z nich punkt wyjścia do dalszych aktywności dzieci według koncepcji Planu Daltońskiego oraz Froebla? Proponuję tu opowiadanie „Trzy siostry ziemie”, będące pretekstem do określania właściwości gliny, piasku i czarnoziemu metodą promyczkowego uszeregowania, usypywanie prostego przekroju warstw gleby w szklanym naczyniu oraz aktywności z glebą w czterech zespołach zabawowo-zadaniowych, w których gleba staje się „materiałem” do malowania ziemnych obrazów, układania kompozycji z Darów Froebla, zabaw w poszukiwaczy skarbów oraz siania ziół.

Cele ogólne:

• poznanie trzech rodzajów gleby: glina, piasek, czarnoziem;
• dostrzeganie kolejnych warstw gleby (skały, warstwa dolna, warstwa górna, powierzchnia);
• rozwijanie zainteresowań badawczych dzieci.

Cele szczegółowe:

• opisywanie barwy, konsystencji i zapachu trzech rodzajów gleby;
• rozwijanie zmysłu wzroku, dotyku i węchu podczas zabaw badawczych z glebą;
• rozwijanie swobodnej ekspresji twórczej podczas pracy w zespołach zadaniowych;
• kształtowanie umiejętności samodzielnej pracy;
• reagowanie na sygnały (Zegar Daltoński, Sygnalizator Odroczonej Uwagi);
• kształtowanie umiejętności czytania instrukcji daltońskiej;
• zachęcanie do autoewaluacji własnej pracy.

Metody:

• podające: opowiadanie ilustrowane sylwetami, pokaz, instrukcja, objaśnienie;
• poszukujące: rozmowa, promyczkowe uszeregowanie, obserwacja czynna, badanie, dociekanie;
• eksponujące: swobodna ekspresja plastyczno-techniczna.

Formy:

• indywidualna;
• zespołowa;
• zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

płaska makieta miasteczka przypięta do tablicy korkowej oraz sylwety do treści historii: Czarnusia, Glinusia, Piaszczusia, słońce, rolnik z plonami, garncarz i rzeźbiarz z wytworami pracy, rodzina na plaży; trzy plastikowe pojemniki wypełnione: czarnoziemem, gliną, piaskiem; plakietki z podpisami: czarnoziem, glina, piasek; plakietki z pytaniami: Jaki jest piasek?, Jaka jest glina?, Jaki jest czarnoziem?; paski papieru do promyczkowego uszeregowania i marker do zapisywania na nich odpowiedzi dzieci; duże szklane naczynie; koszyczki z: dużymi kamieniami, ziemią, małymi kamykami, ziemią wymieszaną z kawałkami liści, plastikowymi robaczkami, warstwą trawnika; kartki brystolu A3, pędzle i farba z ziemi (ziemia, woda i klej do tapet) dla Zespołu nr 1; tacki z rozsypaną ziemią oraz Dary nr 7, 8, 9 i 10 dla Zespołu nr 2; skarby (kamyki, patyczki) ukryte w kawałkach gliny rzeźbiarskiej oraz plastikowe szpatułki dla Zespołu nr 3; rolki po papierze toaletowym ciasno umieszczone w plastikowym pudełku ze ściankami, worek z ziemią, łopatka i nasiona ziół dla Zespołu nr 4; instrukcje czynnościowe dla poszczególnych zespołów; tunel materiałowy; emblematy do autooceny (słońce, słońce za chmurką, chmurka).

Opis przebiegu zajęć:

„Trzy siostry ziemie” – opowiadanie nauczycielki ilustrowane za pomocą sylwet i makiety

Nauczycielka wita dzieci siedzące w kręgu i opowiada historię, posiłkując się sylwetami przypinanymi do płaskiej makiety oraz muzyką w tle: Wokół małego miasteczka żyły sobie trzy siostry ziemie: najstarsza Glinusia, średnia Piaszczusia i najmłodsza Czarnusia. Glinusia i Piaszczusia były bardzo pewne siebie i zarozumiałe. Całymi dniami sprzeczały się o to, która z nich jest piękniejsza i ważniejsza. – Mam ciepłą, brązową barwę, w dotyku jestem giętka i miękka jak plastelina, pachnę jak mokra ziemia, a każdy, kto weźmie mnie w dłonie, może ulepić ze mnie, co tylko sobie wymarzy. To ze mnie garncarze i rzeźbiarze lepią piękne naczynia i rzeźby – chwaliła się Glinusia. – Ja mam barwę złota, błyszczę w słońcu jak kryształki, jestem w dotyku cieplutka i sucha, pachnę jak wakacje, a ponadto ozdabiam plaże nad morzem. To ze mnie dzieci budują piękne zamki – chwaliła się Piaszczusia. Najmłodsza z sióstr – Czarnusia – leżała cichutko. Było jej bardzo smutno, ponieważ tylko ona jedna nie wiedziała, jaka jest i do czego służy…

Nauczycielka zadaje pytania dzieciom: Jak nazywały się trzy siostry ziemie? Jaką barwę, konsystencję w dotyku i zapach miały Glinusia i Piaszczusia? Dlaczego każda z nich uważała, że to ona jest najważniejsza? Jaki problem miała najmłodsza z sióstr – Czarnusia?

„Glina, piasek i czarnoziem pod lupą” – zabawy badawcze połączone z metodą promyczkowego uszeregowania

Nauczycielka prezentuje dzieciom dwa rodzaje gleby umieszczone w plastikowych pojemnikach: glinę i piasek. Dzieci oglądają je za pomocą lupy, dotykają, wąchają oraz określają ich barwę, konsystencję i zapach. Nauczycielka zachęca dzieci, aby pomogły Czarnusi i określiły również jej cechy. Stawia na podłodze pojemnik z czarnoziemem, umieszcza pod nim plakietkę z nazwą oraz plakietki z pytaniami: Jaką barwę ma czarnoziem? Jaki w dotyku jest czarnoziem? Jaki zapach ma czarnoziem? Do czego służy taki typ gleby? Odpowiedzi dzieci do każdego z pytań zapisuje markerem na promyczkach – paskach papieru, rozkładanych wokół pojemnika.

„Podróż do wnętrza gleby” – zabawa ruchowa z wykorzystaniem tunelu

Nauczycielka wyjaśnia dzieciom, iż za chwilę przeniosą się w podziemny świat, aby zbadać, z czego składa się grunt. Pomoże im w tym tunel, po przejściu którego znajdą się pod ziemią. Każde dziecko kolejno wstaje z krzesełka i – czołgając się przez tunel – wchodzi w głąb gleby.

„Warstwy gleby” – tworzenie prostego przekroju gleby

Kiedy ostatnie dziecko przejdzie przez tunel, nauczycielka stawia na środku dywanu duże szklane naczynie. Opowiada dzieciom o kolejnych warstwach gruntu (zaczynając od najgłębszej), zaś chętne dzieci umieszczają w naczyniu kolejno opisywane warstwy: skały – ogromne złomy skalne (tu dzieci wkładają do naczynia duże kamienie); warstwa dolna – ziemia wraz z mniejszymi kamieniami (tu dzieci wsypują ziemię i drobne kamienie); warstwa górna – ziemia wraz z rozkładającymi się w niej szczątkami roślin i wieloma małymi organizmami żywymi (tu dzieci wsypują ziemię wraz z kawałkami liści); powierzchnia (tu dzieci układają warstwę trawy).

„Zabawy z glebą” – praca w zespołach zabawowo-zadaniowych według koncepcji Planu Daltońskiego i Froebla

Nauczycielka dzieli dzieci na cztery zespoły zadaniowe. Ustala czas na wykonanie zadań (Zegar Daltoński – 20 minut), przekazuje instrukcje oraz stosuje Sygnalizator Odroczonej Uwagi – światło czerwone:

• Zespół nr 1 pracuje w „Kąciku twórczym”: malowanie dowolnych obrazów za pomocą farby z ziemi (mieszanka ziemi, wody i kleju do tapet);
• Zespół nr 2 pracuje w „Kąciku darów”: tworzenie obrazków z ziemi – układanie kompozycji z Darów nr 7, 8, 9, i 10 na tackach z rozsypaną ziemią;
• Zespół nr 3 pracuje w „Kąciku badawczym”: odkrywanie za pomocą plastikowych szpatułek skarbów (kamyków, patyczków) schowanych w kawałkach gliny rzeźbiarskiej;
• Zespół nr 4 pracuje w „Kąciku gospodarczym”: założenie ekologicznej uprawy ziół i wysiew do ziemi umieszczonej w rolkach po papierze toaletowym, ciasno osadzonych w większym, plastikowym pojemniku ze ściankami (np. pojemnik po lodach).

„Porządkujemy miejsca pracy” – czynności porządkowe

Nauczycielka sygnalizuje koniec czasu na Zegarze Daltońskim. Dzieci porządkują miejsca pracy i zbierają się w kręgu.

„Jak dzisiaj działałem?” – autoocena prac dzieci

Dzieci oceniają wykonane przez siebie zadanie, ustawiając się przy jednym z trzech emblematów zawieszonych w sali (słońce, słońce za chmurką, chmurka). Chętne dzieci uzasadniają swoją ocenę.

Autor: Agnieszka Korol – Czytelniczka Portalu