Wszechstronne wspieranie rozwoju dziecka należy do najważniejszych zadań opiekunów i nauczycieli. Szczególnie wiele uwagi poświęcamy stymulowaniu rozwoju intelektualnego, projektując różnorodne aktywności doskonalące pamięć i koncentrację, ćwicząc logiczne myślenie, umiejętności dostrzegania i łączenia ze sobą faktów.
Często nie tylko w szkole, ale również w życiu codziennym, wysoko cenimy sprawności analityczne i intelektualne. Okazuje się jednak, ze intelekt to nie wszystko. Amerykańscy naukowcy Peter Salovey i Jack Mayer zwrócili uwagę na fakt, że wysoki poziom inteligencji w jej tradycyjnym ujęciu odnoszącym się do funkcjonowania procesów poznawczych – określanym przez nich jako inteligencja racjonalna – nie gwarantuje osiągnięcia sukcesu. Równie ważne, co rozwijanie kompetencji poznawczych, jest skuteczne zarządzanie emocjami, ich znajomość oraz umiejętność ich kontrolowania. Sprawności te składają się na inteligencję emocjonalną, czyli umiejętność rozpoznawania, rozumienia i używania emocji zarówno w odniesieniu do własnej osoby, jak i innych ludzi.
Bardziej szczegółowo opisuje je Daniel Goleman – jeden z najbardziej znanych badaczy zajmujących się tym tematem:
- samoświadomość – rozumiana jako umiejętność rozpoznawania własnych stanów emocjonalnych, wiedza o własnych uczuciach, wartościach, preferencjach, możliwościach
- samoocena – na którą składają się świadomość własnych możliwości, umiejętności i ograniczeń, poczucie własnej wartości, wiara we własne siły, które prowadzą do bardzo ważnej kompetencji – umiejętności doświadczania własnej osoby niezależnie od sądów innych ludzi
- samoregulacja – zdolność świadomego reagowania na zewnętrzne wydarzenia, kontrolowania emocji i kształtowania ich w zgodzie z samym sobą, z wyznawanym systemem wartości
- motywacja – umiejętność podporządkowania emocji obranym celom, związana z zaangażowaniem w działanie i optymizmem, czyli nastawieniem na powodzenie działania i osiągnięcie danego celu
- zdolności adaptacyjne – umiejętność dostosowania swojego działania do zmian w otoczeniu
- sumienność – zdolność do przyjmowania zobowiązań i ich wypełniania, związana z konsekwencją w działaniu, ale także umiejętność czerpania zadowolenia ze swojego działania
- umiejętności społeczne, a wśród nich empatia – umiejętność uświadamiania sobie stanów emocjonalnych innych ludzi, dostrzeganie ich wartości i potrzeb; asertywność – posiadanie własnego zdania i zdolność do jego obrony, umiejętność wyrażania swoich postaw i emocji w sposób nie krzywdzący innych osób; perswazja i przywództwo – zdolność do tworzenia wizji i zjednywania do nich ludzi, współpraca – umiejętność tworzenia więzi z ludźmi i działania w zespole na rzecz wykonania danego zadania.
Każdy z nas, na podstawie wrodzonych predyspozycji i zebranych doświadczeń, w różnym stopniu wykorzystuje kompetencje emocjonalne. Inteligencję emocjonalną możemy jednak rozwijać – tak samo, jak stymulujemy rozwój intelektualny.
W kształtowaniu sfery emocjonalnej warto również wspierać najmłodszych. Rozwój emocji przebiega od bardzo intensywnych i spontanicznych reakcji, często nieadekwatnych do wywołującego je zdarzenia, do bardziej wyważonych, labilnych i wzbogaconych o komponent poznawczy. Dzieci nie zawsze potrafią uświadomić sobie przeżywane emocje oraz połączyć je z konkretnym wydarzeniem.
Możemy więc wspierać rozwój emocji dziecka poprzez werbalizowanie ich – pomoc w uświadamianiu i nazwaniu przeżywanych stanów, np. „Widzę, że jesteś smutny/zły”, „Czy chcesz porozmawiać o swoim zmartwieniu”, „Cieszę się, że jesteś uśmiechnięty i radosny”.
Warto też uświadamiać dzieci – i dawać to prawo również sobie – że nie ma dobrych i złych emocji; każda z nich informuje nas o tym, że dzieje się z nami coś ważnego. Choć naturalne jest, że chcielibyśmy doświadczać głównie przyjemnych odczuć, pokażmy dzieciom, że smutek, strach czy złość są integralną częścią naszego życia, tak jak radość i zadowolenie, i mamy prawo do ich odczuwania. Pamiętajmy, że dziecko nauczone rozmawiania o swoich emocjach łatwiej będzie wyrażało swoje potrzeby i informowało o swoich uczuciach jako osoba dorosła, ale również będzie bardziej wrażliwe na stany emocjonalne innych osób.
Bibliografia:
Daniel Goleman, „Inteligencja emocjonalna w praktyce”, Poznań 1997
Rozmowa Agnieszki Chrzanowskiej z Geraldem Matthews, „Magazyn Psychologiczny Charaktery” 1/444, styczeń 2009
Autor: Urszula Wesół
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli