Nie ma nic w umyśle, czego by wcześniej nie było w zmysłach
Arystoteles
Edukacja, jak każda dziedzina naszego życia, ulega zmianom, w zależności od potrzeb i wyzwań współczesności. Po silnej akcentacji nauczania podającego, koncentrowaniu się na usprawnianiu technik pamięci, ponownie odkrywamy znaczenie uczenia się przez bezpośrednie działanie i doświadczenia zmysłowe, istotne zwłaszcza na pierwszych etapach kształcenia.
Każdy człowiek od chwili narodzin w sposób naturalny, niezależnie od potencjału intelektualnego, zdobywa wiedzę o świecie, eksplorując go wszystkimi zmysłami. Zwłaszcza małe dzieci posiadają naturalną potrzebę odkrywania otoczenia za pomocą: wzroku i słuchu, ruchu i dotyku, jak również węchu i smaku. Specjaliści z zakresu dydaktyki dowiedli, że najlepiej uczymy się wtedy, kiedy mamy szansę bezpośrednio doświadczać poznawanej rzeczywistości; skuteczność uczenia się podnosi również zaangażowanie emocji.
Konsekwencją takiego podejścia, które w pewnym sensie jest odpowiedzią na sposób funkcjonowania współczesnego świata – dziś dzieci mają mniej okazji do angażowania wszystkich zmysłów, ich codzienność jest zdecydowanie bardziej ustrukturyzowana i mniej jest w niej miejsca na swobodne eksplorowanie otoczenia – jest popularność różnego rodzaju zajęć sensorycznych – sensoplastyki, sensomuzyki, sensologopedii, sensoczytania… Jednak nie tylko podczas specjalnie zorganizowanych zajęć, ale również w codziennej działalności nauczyciela, możemy pracować multisensorycznie.
Aktywizacja wszystkich zmysłów podnosi efektywność nauczania – dzięki niej zyskujemy więcej informacji, które pozwalają nam spojrzeć na dany problem wielowymiarowo. Pobudzany jest większy obszar kory mózgowej, co pozwala na lepsze zrozumienie i utrwalenie przyjmowanych informacji. Proces nauczania i uczenia się staje się bardziej atrakcyjny, ma również większą szansę na zaspokojenie zróżnicowanych, indywidualnych potrzeb jego uczestników – każdy z nas reaguje i funkcjonuje nieco inaczej, stosowanie różnorodnych bodźców pozwala więc na zaangażowanie większej liczby odbiorców.
Poniżej zamieszczono propozycje aktywności zmysłowych, które można zastosować w codziennej pracy w szkole. Sięganie do działań i pomocy angażujących zmysł wzroku i słuchu nie jest nam obce i odbywa się na co dzień. Warto również odwołać się do pozostałych układów zmysłowych, co pozytywnie wpłynie na skuteczność i atrakcyjność naszych zajęć.
- Aktywności wzrokowe:
– wykorzystanie materiałów wizualnych: kart obrazkowych, plansz, plakatów, zdjęć, ilustracji
– pokazy bajek, filmów
– zabawy z wykorzystywaniem rysowania, składania, kopiowania, uzupełniania obrazków, dyktanda rysunkowe, rebusy
– gry planszowe
– zabawy z dużą kostką z kieszonkami
– tworzenie map i plakatów utrwalających dany temat.
- Aktywności słuchowe:
– dialogi, pogadanki, rozmowy, praca w parach i grupach
– wykorzystywanie piosenek i rymowanek
– zagadki dźwiękowe
– ilustrowanie treści słyszanych utworów całym ciałem lub za pomocą rekwizytów (pacynek, maskotek, kukiełek, zabawek).
- Aktywności ruchowe i czuciowe:
– zabawy polegające na reagowaniu całym ciałem, ilustrowanie ruchem tekstów, poleceń lub odtwarzanie ruchem nowo przyswajanej treści
– ilustrowanie treści nagrań ruchem (taniec, pantomima)
– wyścigi do obrazków ilustrujących słowa wypowiadane przez nauczyciela
– kalambury
– dyktanda ruchowe
– zabawy typu Tajemnicze pudełko – rozpoznawanie za pomocą dotyku ukrytych przedmiotów
– zabawy z elementami dramy, pantomimy
– zabawy tematyczne, konstrukcyjne i manipulacyjne
– chodzenie bosymi stopami po obrazkach lub przedmiotach nazywanych przez nauczyciela
– zabawy z masami plastycznymi i materiałami naturalnymi – modelowanie w masie solnej, piasku kinestetycznym, rysowanie w kaszy, piasku, mące.
- Aktywności węchowe i smakowe:
– rozpoznawanie artykułów spożywczych po smaku lub zapachu
– zagadki węchowe z wykorzystaniem olejków zapachowych oraz prawdziwych eksponatów (kwiatów, owoców, ubrań, zabawek)
– stosowanie wizualizacji – zachęcanie dzieci do wyobrażania sobie, jak coś może pachnieć lub smakować.
Bibliografia:
Kotarba-Kańczugowska, Nauczanie wielozmysłowe podstawą indywidualizacji procesu kształcenia, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2010
Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli