Teoria inteligencji wielorakich, czyli każde dziecko jest zdolne

0
8053


„Jeśli dziecko nie uczy się w sposób, w jaki je nauczasz,
wtedy musisz nauczać w ten sam sposób, w jaki się uczy”
Rita Dunn

Celem szkoły powinno być rozwijanie u dzieci różnych rodzajów inteligencji, kształtowanie zainteresowań, które odpowiadają  konkretnemu spektrum inteligencji poszczególnego ucznia oraz docelowo pomaganie mu w zdobywaniu zawodu. Słowa te wielokrotnie wypowiadał amerykański psycholog – Howard Gardner – twórca teorii wielorakich inteligencji.

Gardner dowodzi, iż inteligencja człowieka nie jest jednorodna. Udowadnia, że każdy z nas ma wiele współpracujących ze sobą i przenikających się wzajemnie inteligencji: językową (inaczej lingwistyczną, werbalną), matematyczno–logiczną, muzyczną, wizualno–przestrzenną (zwana także wzrokowo–przestrzenną), ruchową (inaczej kinestetyczną), przyrodniczą (inaczej naturalistyczną lub naukową), interpersonalną (zewnątrzosobową), intrapersonalną (wewnątrzosobową). Dziewiąta inteligencja (wciąż odkrywana) zwana jest egzystencjalną, filozoficzną lub duchową.

Teoria inteligencji wielorakich – główne założenia:

  • Każdy człowiek posiada wszystkie rodzaje inteligencji, rozwinięte w różnym stopniu i nasileniu;
  • Inteligencje tworzą profil niepowtarzalny dla innych;
  • Profile są dynamiczne i podlegają zmianom w trakcie rozwoju człowieka;
  • Wszystkie inteligencje współpracują ze sobą w różnych konfiguracjach;
  • Inteligencje można rozwijać poprzez różnorodne ćwiczenia.

Dzięki swojej wyjątkowości, człowiek może rozwijać nie tylko zdolności specjalne, ale także słabsze cechy wykorzystując do tego subiektywne mocne strony.

Wielu pedagogów na świecie określa teorię inteligencji wielorakich jako przełomową, wręcz rewolucyjną, a udowodnienie istnienia szerokiego wachlarza możliwości umysłu człowieka, uważa za szansę na opracowanie nowatorskiego podejścia do edukacji, zwanego „szkołą skoncentrowaną na jednostce”. Do tej pory uczeń był podporządkowany zasadzie oceniania na podstawie jednego wymiaru, zwanego inteligencją, a system szkolny nie dostrzegał zasadniczych różnic istniejących między dziećmi.

Według Gardnera dla właściwego wdrożenia do edukacji założeń jego teorii najważniejsze są:

  1. Indywidualizacja nauczania i wychowania.
  2. Jasne ujęcie celów edukacyjnych.
  3. Wykorzystywanie w procesie kształcenia wielorakich sposobów przedstawiania pojęć, które uczeń powinien przede wszystkim zrozumieć.

Zadaniem nauczycieli jest rozpoznanie predyspozycji dzieci, rozumiane również jako określenie tzw. profilu inteligencji wielorakich. To pierwszy krok, by odpowiednio wspierać zarówno rozwój dominującej inteligencji, jak i tworzyć warunki ułatwiające działania, do których niezbędne jest wykorzystanie inteligencji mniej rozwiniętych.

Innym ważnym elementem warunkującym rozwijanie różnorodnych uzdolnień dziecka jest system oceny jego osiągnięć. Powinien on być sprawiedliwy, a więc uwzględniać profil inteligencji i poziom rozwoju dziecka, a także wiązać się z indywidualnymi zaleceniami (wykazem działań dla dziecka o konkretnym profilu inteligencji). Nauczyciel lubiący swoją pracę i czerpiący radość z kontaktów z uczniami, w wyniku bieżących obserwacji potrafi zazwyczaj trafnie ocenić dominujący rodzaj inteligencji u swoich podopiecznych.

Inteligencje Wielorakie H. Gardnera

Inteligencja językowa

Inteligencja ta rozwija się już w łonie matki (dziecko uczy się rozpoznawania jej głosu). We wczesnym dzieciństwie najpierw uczymy się wzorców intonacyjnych języka, a następnie kojarzymy słowa z ich znaczeniem. W ciągu pierwszych lat życia, nabywając doświadczeń językowych poprzez słuchanie słów, czy rozmawianie, dziecko potrafi wypowiedzieć około trzech tysięcy słów języka używanego w domu.

Dziecko z przewagą inteligencji językowej świat rozumie i odbiera poprzez słowo. Osoby przejawiające zdolności w sferze językowej lubią mówić, czytać i słuchać, prowadzić dyskusje. Wypowiadają się, korzystając z bogatego słownictwa, chętnie poznają i szybko zapamiętują, a nawet tworzą nowe słowa. Interesują się światem słowa mówionego i pisanego, ujawniają umiejętność wypowiadania się i logicznego ujmowania zdarzeń, wrażliwość na rymy, dźwięki, znaczenie słów. Osoby te z dużą swobodą uczą się języków obcych, gdyż mają dobra pamięć słuchową.

Inteligencja matematyczno–logiczna

Dzieci o dominującym typie inteligencji matematyczno – logicznej już we wczesnym dzieciństwie zaczynają rozumieć znaczenie symboli. Dobrze sobie radzą z rozwiązywaniem problemów wymagających logicznego myślenia. Rozumieją abstrakcyjne relacje, z łatwością dostrzegają związki przyczynowo – skutkowe, umiejętnie szeregują, klasyfikują. Są zazwyczaj dokładne i zorganizowane. Grupują, porządkują i wykorzystują dostępne informacje np. według jakiejś zasady lub cechy. Z łatwością zapamiętują liczby, daty, numery telefonów. W czasie wolnym chętnie korzystają z gier logicznych, łamigłówek, zagadek.

Inteligencja ta ma charakter niewerbalny, o czym świadczy fakt, że osoby zdolne matematyczno–logicznie potrafią znaleźć rozwiązanie jakiegoś problemu zanim go wyartykułują, w sposób trudny do przeanalizowania i prześledzenia nawet dla tej osoby.

Według przeprowadzanych w naszym kraju badań, 58% dzieci w wieku przedszkolnym wykazuje uzdolnienia matematyczne i wykazuje się matematycznym ukierunkowaniem umysłu, z łatwością przyswaja wiedzę i umiejętności matematyczne. Niestety większość rodziców i nauczycieli, albo nie dostrzega szczególnych predyspozycji umysłowych dzieci uzdolnionych matematycznie lub też nie potrafi tych zdolności pielęgnować.

Inteligencja ruchowa

Osoby z przewagą tego typu inteligencji lubią sport, chętnie wykonują ćwiczenia fizyczne, łatwo naśladują ruchy, szybko opanowują różne dyscypliny sportowe. Mają doskonałą koordynację wzrokowo–ruchową i dobrze rozwinięty zmysł równowagi. Aktywność fizyczna daje im energię, wyzwala chęć działania, pobudza i wspomaga myślenie, dodaje zapału i inspiruje. Lubią wykonywać prace wymagające dobrej sprawności manualnej, a świat poznają głównie poprzez zmysł dotyku. Potrafią również wyrażać emocje „całym sobą”, w czasie rozmowy używają mowy ciała i gestykulują.

Inteligencji ruchowej nie należy utożsamiać z nadpobudliwością, nadruchliwością, czy ADHD. Nic bardziej mylnego – ADHD jest jednostką chorobową, a człowiek nią dotknięty wymaga wsparcia, często medycznego, aby we właściwy sposób mógł funkcjonować w szkole, pracy, życiu prywatnym, w relacjach z ludźmi. Inteligencja ruchowa jest „darem”, zdolnością, którą trzeba pielęgnować.

Inteligencja wizualno–przestrzenna

Dzieci mające wysoko rozwinięty ten typ inteligencji posiadają dobrą orientację w przestrzeni, mają zdolność dostrzegania szczegółów otaczającego świata, są wrażliwe na barwy, kształty, linie, przestrzeń. O takich osobach często mówi się, że „myślą obrazami”. Charakteryzują się dużą wrażliwością estetyczną i wyczuciem artystycznym. Szybko uczą się korzystać z map, diagramów, tabel. Lubią zajęcia pozwalające na manipulowanie: rysują, rzeźbią, modelują, tworzą przestrzenne formy i próbują różnorodnych technik plastycznych.

Ten rodzaj inteligencji jest bardzo często niedoceniany w szkole, a dzieci o zdolnościach wizualno–przestrzennych oceniane są jako bujające w obłokach i mające problemy z koncentracją.

Inteligencja przyrodnicza

Nawet małe dzieci „rozumieją mowę” zwierząt. Osoby z przewagą inteligencji przyrodniczej lubią samodzielnie eksperymentować, doświadczać, często zainteresowane są ekologią i problemami współczesnego świata związanymi ze sprawami ochrony środowiska. Chętnie obserwują otoczenie, badają świat roślin i zwierząt, kolekcjonują obrazy przyrodnicze, zbierają albumy, filmy, czy książki o tematyce przyrodniczej. Lubią uczyć się i pracować, a także wypoczywać na łonie natury. Wybierają często zawody związane z kontaktem z naturą.

Inteligencja muzyczna

Ten typ inteligencji ujawnia się najwcześniej. Około drugiego roku życia można już zaobserwować przejawy zdolności muzycznych u dziecka. Jest to wrażliwość słuchowa na wszelkiego typu dźwięki, nie tylko muzyki. Osoby o dominującej inteligencji muzycznej mają poczucie rytmu, również z łatwością zapamiętują rytmy i rymy. Lubią słuchać muzyki, śpiewać, grać na instrumentach, wydobywać dźwięki z przedmiotów tzw. nie muzycznych. Chętnie uczą się, pracują, wykonują różne codzienne czynności z towarzyszeniem muzyki. Mają dobry słuch muzyczny, dużą wrażliwość muzyczną, potrafią odczytywać emocje wyrażone przez muzykę, z łatwością zapamiętują melodie piosenek i sekwencje dźwięków utworów muzycznych.

Inteligencja interpersonalna

Osoby o prezentowanym typie inteligencji lubią i potrafią współpracować w zespole, łatwo nawiązują kontakty społeczne, są komunikatywne, rozumieją potrzeby innych i odpowiadają na nie. Postrzegane są jako liderzy, gdyż obserwuje się u nich cechy przywódcze. Potrafią łagodzić konflikty, mają zdolności negocjatorskie i mediacyjne, umiejętność wypracowywania kompromisów. Badania naukowe wykazują, iż najbardziej istotny czynnik decydujący o sukcesie w pracy, to zdolność patrzenia na świat z perspektywy innych osób. Natomiast około 80% przypadków niepowodzeń w pracy spowodowanych jest brakiem odpowiednich relacji z ludźmi.

Inteligencja intrapersonalna

Jest to zdolność rozumienia własnych uczuć, potrzeb, przeżyć, która przejawia się w umiejętności świadomego planowania i kierowania własnym postępowaniem, stawiania sobie celów i ich realizacji. Osoby, u których podstawą działania jest inteligencja intrapersonalna, są niezależne, znają i świadomie wykorzystują swój potencjał, budują wewnętrzna motywację. Są samodzielne i zaradne, lubią decydować o sobie. Mają silne poczucie własnej wartości. Cechuje je umiejętność patrzenia na świat z osobistej perspektywy.

Teoria Inteligencji Wielorakich H. Gardnera zwana jest głęboko humanistyczną, proponuje nietradycyjne spojrzenie na dziecko i jego szanse edukacyjne oraz inną niż tradycyjna wizję człowieka dorosłego. Teorię Gardnera najpierw zaczęli wykorzystywać nauczyciele pracujący z dziećmi na etapie wczesnej edukacji, kolejną grupą byli nauczyciele pracujący z dziećmi, które miały trudności w nauce oraz z dziećmi uznawanymi za uzdolnione i utalentowane. Następną grupę stanowili nauczyciele i właściciele szkół prywatnych poszukujący nowych, atrakcyjnych sposobów pracy, wyróżniający ich szkoły spośród innych.

Niestety, nie we wszystkich szkołach cele, czy treści nauczania wynikają z potrzeb uczniów, choć w prawie oświatowym zaleca się, aby modyfikować program właśnie w tym kierunku. Zmieniając sposób myślenia o naszym uczniu, jego szansach edukacyjnych, potrzebach i możliwościach, należy tak dobierać cele, treści oraz metody pracy z nim, aby były odpowiednie właśnie dla tego konkretnego dziecka z uwzględnieniem jego profilu inteligencji.

Może to zrobić tylko nauczyciel, który zna potrzeby swoich uczniów i potrafi wyjść im naprzeciw. Teoria Inteligencji Wielorakich daje nam możliwość szerszego spojrzenia na proces nauczania i wychowania każdego ucznia. Umożliwia dostrzeżenie i docenienie nawet najmniejszego talentu ucznia. Stanowi trampolinę, która pomoże mu wzbić się ponad innych …

Literatura:
Gardner H. „Inteligencje wielorakie. Nowe horyzonty w teorii i praktyce”
Kędra M., Zatorska M. „Razem z dzieckiem”

Autor: Dorota Majcher