„Jeśli masz mózg, jesteś zobowiązany, żeby go używać”
Meryl Streep
„W genach, które przekażesz swoim dzieciom, dalej będzie żyć kawałek ciebie; twoje dzieci ten „kawałek” przekażą twoim wnukom, prawnukom i kolejnym pokoleniom, których już pewnie nie będziesz miała okazji poznać” – w taki oto sposób mówi Alicji o nieśmiertelności jej mózg.
Wiele ciekawych informacji o działaniu ludzkiego organizmu poznaje Alicja od najważniejszego zarządcy swojego ciała. Wszystkie te wiadomości przychodzą do niej podczas nietypowego snu, który wyprodukował dla niej jej mózg. Narząd ten najintensywniej bowiem pracuje w nocy.
Książka „Sen Alicji” profesora Jerzego Vetulaniego, Marii Mazurek i Marcina Wierzchowskiego w prosty, a zarazem wielowątkowy sposób przedstawia obecny stan wiedzy o mózgu. Moim zdaniem, to jedna z najlepszych książek popularnonaukowych dla dzieci, jakie pojawiły się na polskim rynku wydawniczym.
Stanowi doskonałe wprowadzenie do kluczowych zagadnień neurobiologii nie tylko dla młodszych, ale i starszych czytelników. Jej autorzy połączyli napisaną z humorem bardzo interesującą warstwę merytoryczną, z ciekawą szatą graficzną. Stonowana kolorystyka publikacji sprawia, że pomimo zawartych na jej stronicach wielu informacji i różnorodnych elementów, nie mamy poczucia przytłoczenia nadmiarem bodźców.
„Sen Alicji” zawiera pewne uproszczenia i nie zawsze przedstawia aktualny stan wiedzy z zakresu opisywanego tematu, jednak bez wątpienia jest pozycją godną polecenia dla osób, które cenią sobie połączenie fascynującej wiedzy i zachwycającej ilustracji. Książka do wykorzystania wszędzie – zarówno w domu, jak również w przedszkolu, czy młodszych klasach szkoły podstawowej.
Niezwykły świat ludzkiego mózgu fascynował od pokoleń nie tylko naukowców. Zainteresowanie to nadal nie ustaje. Wszyscy bowiem jesteśmy ciekawi, co tam się dzieje? Jakimi możliwościami dysponuje ten pofałdowany organ między naszymi uszami?
Wiemy już, że pierwsze neurony wykształcają się już około 4. tygodnia ciąży, natomiast zawiązki móżdżku pojawiają się dopiero w 12. tygodniu rozwoju płodowego. Największe tempo wzrostu i rozwoju mózgu obserwuje się u 5-miesięcznych niemowląt, aż do pierwszego roku ich życia, a pełen proces kończy się dopiero w okolicach 18. roku życia. Obliczono, że mózg 3-latka zużywa energię przewyższającą dwukrotnie tę, której potrzebuje dorosły. Ten proces trwa do ok. 10. roku życia, po czym spada i stabilizuje w okolicach pełnoletności.
Nie ma ludzi o dwóch identycznych mózgach – nawet w przypadku bliźniąt jednojajowych. To od mózgu zależy, jakie zdolności będzie przejawiać dziecko w przyszłości, a ściślej – od dominacji jednej z półkul. Przewaga prawej półkuli sprawia, że człowiek wykazuje zmysł artystyczny, ma talent humanistyczny, a lewej – że posiada umysł ścisły. Obie półkule są lekko asymetryczne i działają niezależnie od siebie. Jednak to ich połączenie sprawia, że cały organizm funkcjonuje prawidłowo. Nie wszystkie funkcje prawej i lewej części ciała są przypisane do adekwatnych półkul: np. pole widzenia lewego oka jest analizowane przez prawą półkulę i odwrotnie. To samo dotyczy dźwięków – te słyszane przez lewe ucho są analizowane przez prawą półkulę.
Jak działa mózg?
- mózg człowieka generuje dziennie przeciętnie 70 tysięcy myśli
- mózg ludzki składa się w 80% z wody
- mózg bez tlenu może pozostać przy życiu od 4 do 6 minut
- najmniejsza prędkość, z jaką podróżuje informacja w mózgu, to 416 km/h
- mózg wykorzystuje 20% energii całego organizmu
- po 30. roku życia, każdego roku mózg kurczy się o ćwierć procenta swojej masy
- największym poliglotą świata jest Ziad Fazah, który porozumiewa się w 59 językach
- mózg najintensywniej pracuje w nocy
- informacje docierają do mózgu z prędkością 100 megabajtów na sekundę
- w stanie aktywnym mózg generuje około 25 watów energii – tyle by rozświetlić żarówkę
- ludzki mózg jest niesamowicie plastyczny; jeśli jakiś obszar mózgu jest uszkodzony, inny potrafi przejąć jego funkcje
Plastyczność mózgu pozwala nie tylko na powolne, ewolucyjne zmiany na przestrzeni wielu pokoleń, ale prawdziwą rewolucję, która dokonuje się każdego dnia. Wewnątrz naszych głów zachodzą funkcjonalne i strukturalne zmiany, w elastyczny sposób dostosowując nasze reakcje do aktualnych wymagań. To dzięki neuroplastyczności nasz mózg jest zdolny do adaptacji, zmienności, samonaprawy, uczenia się i pamięci. Daje tym samym szerokie możliwości i bardzo często olbrzymią nadzieję.
Osoby chcące poznać wpływ mózgu na funkcjonowanie organizmu człowieka zachęcam do lektury „Snu Alicji”. Być może stanie się ona początkiem przygody, jaką bez wątpienia stanowi pogłębianie tajemnic naszego życia.
Jerzy Vetulani, Maria Mazurek, Marcin Wierzchowski, „Sen Alicji, czyli jak działa mózg”, wyd. Mando (WAM), Kraków 2018.
Autor: Dorota Majcher
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli