Muzyka towarzyszy nam od zawsze, często sięgamy po nią zupełnie intuicyjnie w czasie codziennych czynności. Muzyka aktywizuje, uspokaja, porządkuje i pełni wiele innych funkcji. Nie od dziś znana jest także jej funkcja wychowawcza. W starożytnej Grecji pogoda ducha i równowaga uważane były za wynik wychowania muzycznego, już wówczas zwracano uwagę na możliwości kształtowania poprzez muzykę charakteru ludzkiego.
Do tej pory muzyka zajmuje szczególne, wyjątkowe miejsce w wychowaniu. Muzyka aktywizuje równocześnie wiele obszarów w mózgu, wpływa na wszystkie sfery rozwoju: fizyczną, psychiczną, społeczną, emocjonalną, duchową. Za pomocą muzyki można dotrzeć do tych potencjalnych zdolności dzieci, które czasami trudno pobudzić innymi środkami wychowawczymi.
W obecnym świecie, stale zmieniającym się, nieprzewidywalnym, pełnym napięć i pośpiechu, rola muzyki w rozwoju sfery emocjonalnej i społecznej wydaje się być szczególnie istotna.
Dobór aktywności muzycznych powinien być zgodny z etapami rozwoju dziecka, np. dla młodszych dzieci bardziej naturalne jest ruszanie się do muzyki niż tylko jej słuchanie. Poprzez zmianę tempa i zachęcanie dzieci do reagowania na zmiany, kształtujemy umiejętność dopasowania się do norm i reagowania na polecenia. Muzyka przemawia wprost do emocji, pomijając sferę werbalną. Dopasowanie się do muzyki jest czymś naturalnym. Muzyka porywa nas za sobą, staje się poniekąd „częścią nas”, nieświadomie zaczynamy przytupywać lub podśpiewywać; tę właściwość muzyki możemy wykorzystać w wychowaniu.
Zupełnie inaczej dla dziecka zabrzmi nasze zapewnienie werbalne o tym, że należy szanować zasady (jako „narzucane z zewnątrz”), a zupełnie inaczej zabrzmi ten sam przekaz w formie muzycznej. Przykładowo, dostępna w sieci piosenka pod tytułem „Rap o zasadach”, którą dziecko zacznie podśpiewywać, wypowiadając te słowa i ruszając się w jej rytm, spowoduje że słowa te będą wydawać się „swoimi”, a nie „narzuconymi z zewnątrz”.
Nauka śpiewu pełni funkcję profilaktyczną dla zdrowia – jest to nauka prawidłowego oddychania, które jest szczególnie istotne w okresie jesienno-zimowym. Poprzez śpiew można także zwiększyć sukces w nauce czytania, rozwinąć słuch fonematyczny, nauka piosenek jest także ćwiczeniem pamięci. Ćwiczenia głosowe podczas śpiewu mogą być jedną z metod pracy nad wadami wymowy. Śpiewając, dziecko nie myśli o tym, że ćwiczy, więc chętniej wykonuje takie zadania.
Główną treścią muzyki są emocje. Dostrzegając je w muzyce, odnosząc do swojego przeżywania, rozwijamy świadomość własnej psychiki, wrażliwość i empatię, poznajemy uczucia innych ludzi.
Podejmując wspólne czynności muzyczne, takie jak: śpiew, taniec, zabawy, dzieci uczą się współpracy, doświadczają siebie jako uczestnika grupy. Nieśmiałe i niezdecydowane dzieci mogą naśladować swoich odważniejszych kolegów i angażować się w czynności, których zazwyczaj unikają. I odwrotnie, zaangażowanie i dążenie do wspólnego celu może być motywacją do hamowania impulsywnych zachowań u dzieci nadpobudliwych.
Starsze dzieci i młodzież za pomocą muzyki regulują emocje i nastrój lub radzą sobie z poczuciem wyobcowania i osamotnienia. Słuchają muzyki często w celu rozładowania napięcia, nie zwracając uwagi na słowa. Uwzględniając potrzeby rozwojowe nastolatków i ich dążenie do autonomii, możemy zaprosić ich do podzielenia się ulubioną muzyką i wspólnego słuchania. W atmosferze nieoceniania i tolerancji ważna jest refleksja nad tym, dlaczego młody człowiek wybiera taką, a nie inną muzykę, co ona dla niego znaczy i jaką funkcję pełni.
Ciekawym pomysłem na lekcję wychowawczą z dziećmi starszymi może być dyskusja nad słowami piosenki; wybiera ją wtedy nauczyciel, zwracając uwagę na tekst. Poprzez identyfikację z bohaterami piosenek, dzieci mogą uczyć się radzenia sobie z sytuacjami problemowymi.
Różne uczucia, które pojawiają się podczas odbioru muzyki, wzbogacają doświadczenia dzieci, ich świat duchowy.
Z punktu widzenia rozwoju dzieci i młodzieży, w szczególności psychicznego i emocjonalnego, ważne jest zapewnienie im częstego kontaktu z muzyką oraz dążenie do świadomego jej wyboru. Materiał muzyczny wykorzystywany w szkołach powinien być bogaty i zróżnicowany, żeby umożliwić z jednej strony refleksję nad poszczególnymi gatunkami muzycznymi, z drugiej dokonanie wyborów w kształtowaniu się gustu muzycznego.
Bibliografia:
- Chęć M., Ligocka M., Janik I., Samochowiec J., Samochowiec A., Pośrednicząca rola nastroju we wpływie muzyki na emocjonalny odbiór materiału obrazowego przez adolescentów, Psychiatria Polska 2019; 53(2): 341–357
- Kaleńska-Rodzaj J., Chełkowska-Zacharewicz M., Psychologia muzyki, PWN, Warszawa, 2020
- Konieczna-Nowak L., Wprowadzenie do muzykoterapii, Wydawnictwo Impuls, Kraków, 2013
- red. Stachyra K., Podstawy muzykoterapii, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin, 2012
Autor: Olena Krasovska – pedagog, muzykoterapeuta
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli
