W szkołach podlegających mojej opiece prowadziłam cykle zajęć profilaktycznych. W klasach pierwszych: zajęcia integracyjne oraz na temat efektywnego uczenia się; w klasach drugich: co wywołuje naszą agresję, jak radzić sobie z nią (konstruktywne i destrukcyjne sposoby radzenia sobie ze złością); w klasach trzecich: na temat uzależnień (fazy rozwoju uzależnienia, obliczanie litrażu alkoholowego, zespół FAS, role dzieci w dysfunkcyjnych rodzinach alkoholowych, terapia DDA); w klasach czwartych: ochrona zdrowia psychicznego (charakterystyka osoby chorej psychicznie, znajomość chorób psychicznych, kryteria diagnozy depresji, konieczność leczenia chorób przez specjalistę psychiatrę, kryteria dojrzałości i zdrowej osobowości).
Niektórzy uczniowie z klas pierwszych uczestniczyli po raz pierwszy w zajęciach integracyjnych, było to dla nich nowością. Uczniowie chętnie uczestniczą w tego typu zajęciach, napotykają jednak pewne trudności podczas zajęć. Największe z nich to dla niektórych: rozmowa w parach, prezentacja innej osoby na forum klasy, określenie wartości, które posiadam i mogę wnieść jako dobro do klasy. Również w zajęciach na temat efektywnego uczenia się część uczniów brała udział po raz pierwszy – młodzież nie zna reguł efektywnego uczenia się, systemu powtarzania, nie jest nauczona planowania czasu oraz organizacji nauki, pracy i odpoczynku. Duża część młodzieży biernie spędza czas wolny, nie kształtuje i nie rozwija swoich zainteresowań, nie wie co można by robić w wolnym czasie.
Szczególną trudność sprawia uczniom starszym organizowanie sobie czasu wolnego bez alkoholu (na podstawie zajęć prowadzonych w klasach trzecich). Uczniowie z klas trzecich znają mechanizm uzależnienia z doświadczenia sąsiedzkiego lub rodzinnego, przyjmują jednak zastany stan rzeczy jako element kulturowy, na który nie mają wpływu. Nie znają mechanizmu współuzależnienia i działań sprzyjających trzeźwieniu oraz podstawowych zachowań asertywnych w sytuacji namowy czy postępowania z osobą uzależnioną. Nie zdają sobie sprawy jak szybko można się uzależnić oraz ilu z nich używa alkoholu w sposób problemowy.
Wielu uczniów przekonuje także prowadzących, że substancje psychoaktywne mają pozytywne działanie, nie wiedzą, że jedyny dozwolony sposób używania ich to wskazanie medyczne. Pojedyncze osoby słyszały o płodowym zespole alkoholowym, szkodliwości spożywania każdej ilości alkoholu w czasie ciąży. Uczniowie nie znają też mechanizmów funkcjonowania rodziny dysfunkcyjnej, kiedy dochodzi do zamiany ról przez członków rodziny, choć wielu z autopsji zna mechanizm bohatera rodzinnego i realizuje go. Uczniowie nie wiedzą, że choroba alkoholowa prowadzi do śmierci poprzez liczne powikłania neurologiczne, są przekonani, że istnieją alkohole „bezalkoholowe”.
Uczniowie klas drugich potrafią podać sytuacje, które wywołują w nich złość, nie wiedzą, że każda forma agresji jest karalna oraz że sami ponosimy odpowiedzialność za złość, za jej powstanie i przebieg oraz natężenie. Bliższe jest przekonanie, że osoba agresywna to osoba silna psychicznie. Z trudnością wymieniają konstruktywne działania, które mogą redukować złość; nie potrafią powiązać mechanizmu agresji przemieszczonej, bliższy jest im także mechanizm, który nie pozwala przeminąć złości.
Trudno im wymienić listę ulubionych zajęć. Również pytanie o wartości sprawia trudność zarówno w klasie pierwszej na początku zajęć, które jest pytaniem o moje mocne strony, jak również w klasie kończącej – o to, co jest dla mnie ważne w życiu, co chcę osiągnąć. Dopiero po podaniu konkretnego przykładu wymieniają najczęściej: rodzinę, pieniądze, dobrze płatną pracę (najlepiej za granicą), dziewczynę, zdrowie.
Na pytanie, kto w rodzinie jest ważny: 100% uczniów wymienia matkę, niektórzy rodzeństwo, nieliczni ojca. Biorąc pod uwagę, że szkoły, w których prowadzę zajęcia składają się prawie wyłącznie z młodzieży męskiej, jest to negatywna informacja, świadcząca o braku wzorca mężczyzny dla młodych chłopców.
Wielu chłopców myśli o wyjeździe z kraju i pracy za granicą, myśląc o lepszym wynagrodzeniu. Wśród młodzieży z klas 4 niewiele osób potrafi wymienić kryteria dojrzałej osobowości, nie wszyscy wiedzą, że choroby psychiczne powinny być leczone przez specjalistę i że regularne przyjmowanie leków umożliwia normalne funkcjonowanie oraz że udział w psychoterapii gwarantuje poprawę funkcjonowania (Nobel za odkrycie plastyczności mózgu – pozytywnych zmian pod wpływem procesu psychoterapii).
Rekomendacje:
- Podkreślanie wartości nauki, zdobywania wiedzy, wykształcenia i różnorodnych umiejętności;
- Akcentowanie dbałości o higienę psychiczną – eliminowanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, kształtowanie umiejętności nazywania i wyrażania uczuć;
- Rozwijanie zainteresowań i pasji jako alternatywy sposób biernego spędzania czasu wolnego i niekonstruktywnych działań;
- Uczenie werbalizowania problemów, podkreślanie wartości rozmowy i wartości relacji interpersonalnych – dbałości o nie oraz wsparcia ze strony rodziny, przyjaciół i grupy społecznej;
- Podkreślanie konieczności leczenia specjalistycznego w przypadku uzależnień, możliwości terapii współuzależnienia, dorosłych dzieci alkoholików oraz udziału w grupach samopomocowych;
- Poszerzanie wiedzy na temat FASD oraz powikłań neurologicznych po używaniu alkoholu;
- Akcentowanie odpowiedzialności za złość, pozytywnych konotacji kontrolowania emocji i równowagi emocjonalnej;
- Kształtowanie poczucia własnej wartości na bazie realnej oceny;
- Kształtowanie wartości wyższych takich jak: dobro wspólne, uczciwość, altruizm, wartości patriotyczne;
- Wzmacnianie pozycji mężczyzny w przyszłej rodzinie, dostarczanie pozytywnych wzorców, akcentowanie roli mężczyzny w rodzinie i wychowaniu dzieci;
- Akcentowanie konieczności leczenia przez specjalistę w przypadku diagnozy choroby psychicznej – m.in. depresji oraz używania leków psychotropowych zgodnie ze wskazaniami medycznymi.
Autor: Beata Gałan – Czytelniczka Portalu
PPP nr 1 w Lublinie
