Proces nauczania – uczenia się obejmuje kilka elementów, wyznaczających ramy, w których poruszamy się jako jego organizatorzy. Wypełniamy go treściami przewidzianymi w podstawie programowej, formułujemy wymagania niezbędne do spełnienia w celu opanowania danego przedmiotu. Działamy również w ramach przepisów prawa, realizując obowiązki przewidziane dla nauczyciela poszczególnymi ustawami i rozporządzeniami. Obok aktów prawnych, podstaw programowych i innych dokumentów, w centrum procesu edukacyjnego znajduje się uczeń, z całym swoim potencjałem i wyzwaniami, które ułatwiają lub utrudniają sprostanie wymaganiom stawianym przez system szkolny. Jednym z czynników, które mogą generować trudności w sprawnym wypełnianiu szkolnych obowiązków, jest dysleksja.
Jakich trudności mogą doświadczać uczniowie z dysleksją?
Termin dysleksja odnosi się do specyficznych trudności w nauce czytania i pisania u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Podłożem powyższych trudności są zaburzenia w funkcjonowaniu jednego lub kilku analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, nie jest nim jednak uszkodzenie danego organu ani niepełnosprawność intelektualna. Wskazane zaburzenia przekładają się na konkretne trudności, z którymi mogą borykać się uczniowie w nabywaniu określonych kompetencji i umiejętności:
- funkcjonowanie ruchowe:
- trudności w sprawnym bieganiu, skakaniu, pokonywaniu przeszkód, rzucaniu do celu, chwytaniu drobnych przedmiotów,
- trudności w wykonywaniu czynności precyzyjnych (wyklejanie, lepienie, zapinanie guzików, posługiwanie się narzędziami kreślarskimi, pisanie),
- trudności w koordynowaniu czynności ruchowych w obrębie całego ciała (ruchów obu rąk, koordynacji oko-ręka, ogólnej koordynacji ruchowej);
- funkcjonowanie wzrokowe:
- trudności w odtwarzaniu układów graficznych, kopiowaniu rysunków, liter,
- trudności w analizie i syntezie wzrokowej – sprawnym składaniu znaków graficznych podczas czytania, utrzymywaniu prawidłowego kierunku pisania, mylenie podobnych liter, pisanie ich w odbiciu lustrzanym, opuszczanie fragmentów liter („ogonków”, kresek),
- trudności w posługiwaniu się mapą, nauce odczytywania kierunków, kreślenia i przekształcania obiektów podczas nauki geometrii;
- funkcjonowanie słuchowo-językowe:
- trudności w analizie i syntezie słuchowej – wyróżnianiu głosek, mylenie podobnie brzmiących głosek,
- trudności w zapamiętywaniu dłuższych lub bardziej złożonych wyrazów, tekstów, poleceń, w słuchaniu ze zrozumieniem,
- trudności w przyswajaniu języków obcych – akcentu, prozodii,
- trudności w budowaniu wypowiedzi ustnych.
Jak nauczyciel może odpowiedzieć na trudności uczniów z dysleksją, czyli dostosować wymagania edukacyjne do ich potrzeb?
Opisane trudności zaburzają proces nabywania kolejnych wiadomości i umiejętności, niezbędnych do spełnienia wymagań w ramach poszczególnych przedmiotów. Nauczyciele mogą wesprzeć swoich podopiecznych w sprostaniu temu niełatwemu zadaniu, stosując dostosowania, poprzez które budują swoisty pomost pomiędzy wymaganiami edukacyjnymi, a możliwościami i potrzebami uczniów.
Podstawą dostosowania jest obserwacja ucznia, która umożliwia zidentyfikowanie i sprecyzowanie doświadczanych przez niego trudności. Po ich rozpoznaniu nauczyciel może podjąć działania służące zminimalizowaniu skutków zaobserwowanych zaburzeń.
W zależności od rozpoznanych potrzeb ucznia, nauczyciel może zastosować przykładowe rozwiązania:
- zaaranżowanie przestrzeni w sali umożliwiające swobodne dotarcie do każdego ucznia,
- przeplatanie aktywności angażujących różne analizatory, podział zadań na etapy celem zminimalizowania skutków męczliwości i dekoncentracji,
- rozłożenie zadanego tekstu do odczytania/nauki na pamięć na mniejsze fragmenty, unikanie proszenia ucznia o odczytanie na głos nieznanego materiału,
- zapewnienie wystarczającej ilości czasu na swobodną wypowiedź, stosowanie w miarę potrzeby pytań ukierunkowujących, zapewnienie indywidualnego, swobodnego tempa pisania; jeśli to możliwe – skracanie informacji niezbędnych do zapisania,
- pomoc w sporządzaniu notatek, zakreślenie najważniejszych informacji w tekście,
- wyjaśnianie pojęć abstrakcyjnych, używanie konkretnych odniesień ułatwiających orientację w czasie i przestrzeni,
- stosowanie krótkich komunikatów, jednoetapowych poleceń, w miarę możliwości powtarzanie i utrwalanie partii przerabianego materiału,
- upewnienie się, czy przed samodzielną pracą z tekstem uczeń go rozumie,
- stosowanie informacji zwrotnych na temat zrealizowanych zadań, podsumowywanie osiągniętych etapów i wskazywanie obszarów wymagających dalszej pracy,
- skupianie się na mocnych stronach dziecka.
Uwzględnianie trudności edukacyjnych uczniów z dysleksją rzutuje również na proces ich oceniania. Dokonując oceny ucznia z dysleksją, zwłaszcza podczas zadań ruchowych czy manualnych, warto wziąć pod uwagę nie tylko ich wykonanie i efekt, ale również włożony weń wysiłek, zaangażowanie, rzetelność czy kreatywność. Oceniając wypowiedzi pisemne, nauczyciel może skupić się na treści i poziomie merytorycznym wypowiedzi, a w mniejszym stopniu na stronie graficznej pisma.
Na swojej drodze do spełnienia wymagań edukacyjnych uczniowie mogą zmierzyć się z wieloma trudnościami – dysleksja jest jedną z nich. Świadomość problemów, jakich doświadczają nasi podopieczni, zrozumienie ich skutków rzutujących na proces nabywania wiedzy i umiejętności oraz stosowanie dostosowań minimalizujących ich następstwa tam, gdzie jest to możliwe sprawi, że ta wymagająca i kręta droga stanie się choć trochę prostsza i łatwiejsza.
Bibliografia:
- U. Grygier, Dostosowanie wymagań dla uczniów z dysleksją, dostęp w: https://epedagogika.pl/uczniowie-z-orzeczeniem/dostosowanie-wymagan-edukacyjnych-dla-uczniow-z-dysleksja-2445.html, 04.08.2018 r.
- J. Rafał-Łuniewska, Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych, zasoby Ośrodka Rozwoju Edukacji: https://www.ore.edu.pl/2017/11/specjalne-potrzeby-edukacyjne-materialy-do-pobrania/, 19.11.2021 r.
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli
