Muzyka zajmuje ważne miejsce w historii człowieka – zarówno w ujęciu ludzkości, jak i jednostki. W najprostszej formie, pojawiła się już w jaskiniach, pradawnych chatach, na dworskich ucztach, w pałacach, a w końcu w salach koncertowych i na stadionach. Towarzyszy nam niemal od pierwszych chwil życia, w dźwiękach dziecięcych pozytywek, kołysanek i piosenek.
Muzyka odgrywa istotną rolę w edukacji, już na najwcześniejszych jej etapach, kształtując poczucie rytmu, koncentrację uwagi oraz umiejętności leżące u podstaw nauki czytania i pisania. Umiejętne wykorzystanie muzyki w połączeniu z ruchem całego ciała, angażuje nie tylko zmysł słuchu, ale również pozostałe modalności i ich integrację, czyniąc edukację jeszcze bardziej efektywną.
Jednym z pionierów połączenia muzykowania i kształcenia był Carl Orff – działający w XX wieku niemiecki kompozytor, dyrygent i pedagog. Zapraszamy do przyjrzenia się jego pomysłowi na zastosowanie muzyki w nauczaniu.
Metoda Carla Orffa – na czym polega?
Niemiecki pedagog oparł swoją metodykę na powiązaniu muzyki, słowa i ruchu. Pracując w duchu jego metody, będziemy więc dużo z dziećmi rytmizować: klaskać, tupać, skakać, nadawać rytm z pomocą instrumentów: kołatek, kastanietów, marakasów. Możemy również wykorzystać własne ciało jako swoisty instrument: pstrykać palcami, stukać, uderzać dłońmi o uda lub o ramiona. Podstawowe formy wykorzystywane w pracy metodą Orffa to:
- poruszanie się do muzyki – chodzenie, bieganie, podskakiwanie;
- granie na instrumentach – dzwonkach, tamburynach, grzechotkach;
- tworzenie muzyki przez dzieci – początkowo w sposób dowolny, nieskrępowany, oparty na działaniu dzieci poprzez ruch, śpiewanie i granie. Na dalszym etapie pracy metodą, po uzyskaniu przez dzieci wprawy, możemy nadawać ich muzykowaniu bardziej kierowany charakter, proponując konkretne instrumenty, metodę lub rytm.
Co ciekawe, w koncepcji Orffa – w przeciwieństwie do konwencjonalnej edukacji muzycznej – śpiewanie i słuchanie muzyki nie jest usytuowane w centrum zainteresowania; dzieje się niejako „przy okazji”, towarzysząc dziecięcemu improwizowaniu i tworzeniu przez ruch i rytm.
Jak wyglądają zajęcia przeprowadzone metodą Carla Orffa?
Dziecięce spotkanie z muzyką przebiega w kilku etapach:
- Rytmizacje słowne – podział słów lub zdań na sylaby i wypowiadanie ich w rytmie.
- Rytmizowanie za pomocą ciała – dokładanie ruchu z ciała do rytmizowanych słów.
- Rytmizacje z wykorzystaniem instrumentów.
Dzięki wielokrotnym wprawkom w rytmizowaniu dzieci przygotowują się do układania melodii do podanych słów, stworzenia bardziej złożonych form, a w końcu całych utworów. Rzecz jasna, osiągnięcie tego etapu wymaga czasu i systematycznych, powtarzanych oddziaływań. Niezależnie od przedstawionego toku działania, możemy zaproponować swoim podopiecznym zabawy zainspirowane metodą niemieckiego pedagoga:
- Echo – dzieci kolejno powtarzają rytm podawany przez prowadzącego lub inne dziecko.
- Marionetki – dzieci poruszają się do odtwarzanej muzyki, naśladując ruchy marionetek. Kiedy muzyka cichnie, zatrzymują się lub opadają na podłogę.
- Apaszki – dzieci ilustrują muzykę ruchem apaszek: powiewają nimi, wachlują, podrzucają. Zamiast apaszek można wykorzystać szarfy lub wstążki.
- Kamyki – zabawy z wykorzystaniem kamyków:
- rozmowa kamyków – dzieci pocierają kamykami, rozmawiając: spokojnie, leniwie, cicho, gwałtownie;
- sztafeta kamyków: prowadzący wystukuje rytm kamykiem o podłogę, dzieci go powtarzają.
- Pałeczki – dzieci wykorzystują pałeczki do odtwarzania rytmu nadawanego przez prowadzącego, wymyślania własnego, wytwarzania innych dźwięków, np. stukania o podłogę, oparcie krzesła.
- Jesienna improwizacja – dzieci naśladują jesienną pogodę z wykorzystaniem gazety: stukają palcami, ilustrując deszcz, powiewają arkuszami i dmuchają w nie, naśladując wiatr.
- Fruwające liście – dzieci chwytają duży kawałek materiału (np. cienki koc, firanę), na którym znajdują się liście. Poruszają tkaniną do muzyki tak, żeby nie zgubić liści. Zamiast liści możemy użyć balonów, lekkich piłek.
- Wydobądź dźwięk – zachęcamy dzieci do potraktowania przedmiotów w otoczeniu jak instrument i wydobycia z nich dźwięku, np. stukanie ołówkiem, zgniatanie kartki, szelest folii, potrząsanie kubeczkiem z ziarnami.
O czym warto pamiętać, pracując metodą Orffa?
- Podstawowym sposobem pracy w metodzie jest zabawa i ruch.
- Zajęcia opierają się na motywacji dzieci i ich chęci do działania – nie zmuszamy do podejmowania aktywności.
- Dbamy o przygotowanie przestrzeni do poruszania się, zapewniamy bezpieczne miejsce, odsuwamy ławki.
- Zajęcia zazwyczaj zaczynają się od pracy ze słowem lub zdaniem, którym nadajemy rytm i łączymy je z ruchem, takim jak: bieganie, skakanie, tupanie, klaskanie.
- Na kolejnym spotkaniu do opracowanego rytmu dodajemy grę na instrumentach.
Serdecznie zapraszamy nauczycieli zainteresowanych metodą Carla Orffa na szkolenie webinarowe do naszej akredytowanej Niepublicznej Placówki Doskonalenia Nauczycieli PERFECTUS pt. Elementy teatru i pantomimy z wykorzystaniem metody Batii Strauss i Carla Orffa.
A. Walencik-Topiłko: Współczesne oblicze logorytmiki,[w:] Rytmika w kształceniu muzyków, aktorów, tancerzy i w rehabilitacji, red. B. Ostrowska, Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów, Łódź 2005, s. 103–108.
M. Kisiel, Elementy systemu C. Orffa w edukacji muzycznej, „Życie Szkoły” 1993, nr 4.
Autor: Urszula Wesół – pedagog, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli