Polskie prawo oświatowe w identyczny sposób reguluje kwestie związane z kształceniem cudzoziemców oraz Polaków powracających z zagranicy. Stanowi, że zarówno dzieci niebędące obywatelami polskimi, mieszkające na terenie naszego kraju, jak i Polacy, którzy wcześniej uczęszczali do szkół w innych państwach, podlegający obowiązkowi szkolnemu, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych ogólnodostępnych na tych samych warunkach, co obywatele polscy.
Jednak, z uwagi na fakt, iż wymienione osoby uczęszczały do szkół funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, ustawodawca wprowadził także dodatkowe regulacje dotyczące przyjmowania ich do szkół oraz kwalifikowania do odpowiednich klas. Określił również, jakimi formami wsparcia można objąć tych uczniów.
Przyjmowanie i kwalifikowanie uczniów przybywających z zagranicy do odpowiednich klas publicznych szkół podstawowych ogólnodostępnych
Uczniowie przybywający z zagranicy przyjmowani są z urzędu do szkoły podstawowej właściwej ze względu na ich miejsce zamieszkania w Polsce. Natomiast do szkół, w obwodzie których nie zamieszkują, mogą zostać przyjęci, jeśli placówki te dysponują wolnymi miejscami.
Uczniowie, o których mowa, są kwalifikowani do klas II-VIII na podstawie określonych przez ustawodawcę dokumentów. Może to być świadectwo, zaświadczenie lub inne pismo wydane przez szkołę za granicą, które poświadcza, iż dana osoba ukończyła konkretną klasę, szkołę lub etap edukacji oraz akt potwierdzający sumę lat pobieranej przez nią nauki szkolnej. W przypadku, gdy dziecko nie dysponuje ostatnim z wymienionych dokumentów, w procesie kwalifikacji można posłużyć się pisemnym oświadczeniem jego rodziców w tej sprawie.
Jeżeli natomiast uczeń nie jest w stanie przedłożyć dokumentów poświadczających, że ukończył konkretną klasę, szkołę lub etap edukacji, jest przydzielany do odpowiedniej klasy na podstawie rozmowy kwalifikacyjnej. Przeprowadza ją dyrektor szkoły z udziałem, w razie potrzeby, nauczycieli. W sytuacji, gdy dziecko nie zna języka polskiego, rozmowa kwalifikacyjna odbywa się w języku, którym posługuje się ono na co dzień. Dodatkowo, kwalifikując ucznia do odpowiedniej klasy, można także uwzględnić jego wiek lub opinię rodziców o nim – wyrażoną ustnie bądź pisemnie.
Pomoc osoby władającej językiem kraju, z którego przybył uczeń
Uczniowie przybywający z zagranicy, którzy nie znają języka polskiego lub znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki w polskich szkołach, mają prawo do pomocy osoby władającej językiem, którym posługują się na co dzień. Osobę tę zatrudnia się w szkole w charakterze pomocy nauczyciela. Omawiana forma wsparcia przysługuje przez okres maksymalnie dwunastu miesięcy.
Bezpłatna nauka języka polskiego
Uczniowie przybywający z zagranicy, którzy nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do kontynuowania edukacji w naszych szkołach, mają prawo do bezpłatnej nauki języka polskiego. Odbywa się ona w formie dodatkowych lekcji, prowadzonych indywidualnie lub w grupie uczniów, w wymiarze minimum dwóch godzin tygodniowo. Realizujący te zajęcia nauczyciele powinni stosować metody aktywizujące, wdrażające uczestników do efektywnego posługiwania się zdobytą wiedzą i umiejętnościami w praktyce życia codziennego.
Program omawianych zajęć musi być dostosowany do wieku, pochodzenia, potrzeb, możliwości poznawczych oraz długości pobytu w Polsce jego uczestników. Powinien też uwzględniać stopień podobieństwa systemów języka ojczystego uczniów i języka polskiego. W trakcie kursu uczestnicy muszą przede wszystkim opanować słownictwo, które umożliwi im kontynuowanie nauki w polskim systemie oświaty.
Ponadto powinni zostać zaznajomieni ze specyfiką i warunkami życia w Polsce oraz panującą tu strukturą społeczną, kulturą i zwyczajami, co ma pomóc im zaaklimatyzować się i zintegrować ze społecznością lokalną. W początkowej fazie nauki należy rozwijać u uczniów komunikację ustną, która umożliwi im funkcjonowanie w otaczającej rzeczywistości społecznej. Dopiero później, w miarę postępów dzieci, można przejść do kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim pisanym.
Dodatkowe zajęcia wyrównawcze
Uczniowie przybywający z zagranicy, którzy mają braki programowe wymagające uzupełnienia, mogą uczestniczyć w dodatkowych zajęciach wyrównawczych z zakresu realizowanych w szkole przedmiotów nauczania. Zajęcia te prowadzi się indywidualnie lub w grupach uczniów, w wymiarze jednej godziny tygodniowo w odniesieniu do konkretnego przedmiotu nauczania, przez okres maksymalnie dwunastu miesięcy.
Ustawodawca zastrzegł, że łączny tygodniowy wymiar godzin poświęconych na naukę języka polskiego i wyrównanie różnic programowych z pozostałych przedmiotów nauczania, nie może być wyższy niż pięć w odniesieniu do jednego ucznia.
Oddział przygotowawczy
Dzieci przybywające z zagranicy, które wymagają dostosowania procesu i formy organizacyjnej kształcenia, mogą uczęszczać do oddziału przygotowawczego. Nauka w nim odbywa się zgodnie z obowiązującą podstawą programową kształcenia ogólnego, ale z dostosowaniem metod i form pracy do indywidualnych potrzeb oraz możliwości edukacyjnych uczniów. Nauczyciele prowadzący zajęcia w oddziale przygotowawczym mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem, w którym uczniowie dotychczas pobierali naukę. W omawianej klasie uczyć się może maksymalnie piętnaście osób.
Tygodniowy wymiar godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych w oddziale przygotowawczym wynosi: nie mniej niż dwadzieścia w przypadku klas I–III, minimum dwadzieścia trzy w odniesieniu do klas IV–VI i co najmniej dwadzieścia pięć dla klas VII-VIII, przy czym co najmniej trzy spośród tych godzin muszą być przeznaczone na naukę języka polskiego. W przypadku małej ilości uczniów zakwalifikowanych do oddziału przygotowawczego, ustawodawca dopuszcza organizację nauczania w klasach łączonych: I–III, IV–VI i VII-VIII.
Nauka w oddziale przygotowawczym trwa do zakończenia roku szkolnego, w którym dziecko zostało objęte omawianą formą pomocy. Jednak, w razie znacznych postępów edukacyjnych ucznia, czas ten może ulec skróceniu. Z kolei w przypadku dzieci, które nie osiągają wystarczających wyników, można go przedłużyć (maksymalnie o rok szkolny).
Nauka języka i kultury kraju pochodzenia
Uczniowie niebędący obywatelami polskimi mają prawo uczyć się w szkole języka i kultury swojego kraju pochodzenia. Naukę tę może dla nich zorganizować placówka dyplomatyczna lub konsularna państwa, z którego przybyli oraz stowarzyszenie kulturalno-oświatowe narodowości, do jakiej przynależą. Szkoła zobowiązana jest jedynie nieodpłatnie udostępnić na potrzeby omawianych zajęć pomieszczenia oraz pomoce dydaktyczne. Nauka, o której mowa, prowadzona jest w porozumieniu z dyrektorem szkoły i za zgodą jej organu prowadzącego, pod warunkiem, że obejmuje minimum siedmioro dzieci. Łączny wymiar godzin omawianych zajęć nie może być wyższy niż pięć tygodniowo w odniesieniu do jednego ucznia.
Pomoc psychologiczno-pedagogiczna dla uczniów przybywających z zagranicy
Uczniowie przybywający z zagranicy, którzy mają trudności adaptacyjne związane z różnicami kulturowymi lub zmianą środowiska edukacyjnego, mogą zostać objęci pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Poprzez pomoc tę należy rozumieć rozpoznawanie i zaspokajanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych wymienionych osób oraz stwarzanie warunków do ich aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu placówki i środowiska lokalnego. W ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieci przybywające z zagranicy mogą skorzystać z dostosowania wymagań edukacyjnych, zajęć dydaktyczno-wyrównawczych oraz dostosowania formy i warunków przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty.
Dostosowanie wymagań edukacyjnych polega na takim zmodyfikowaniu wprowadzanych treści, stosowanych metod i form pracy oraz organizacji procesu nauczania, aby umożliwić uczniom realizację podstawy programowej w sposób zindywidualizowany, adekwatny do ich aktualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Ta forma pomocy przysługuje na wszystkich obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych.
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze umożliwiają dzieciom przybywającym z zagranicy uzupełnienie braków programowych z poszczególnych przedmiotów nauczania. Są prowadzone metodami aktywizującymi, a uczestniczyć w nich może maksymalnie osiem osób.
Dostosowanie formy przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty to przygotowanie odrębnych arkuszy dostosowanych do potrzeb uczniów, którym ograniczona znajomość języka polskiego utrudnia zrozumienie czytanego tekstu. Natomiast w ramach dostosowania warunków, zdający ci mają także prawo przystąpić do egzaminu w oddzielnej sali i w przedłużonym czasie, korzystając ze słownika dwujęzycznego (polsko-obcojęzycznego i obcojęzyczno-polskiego). Dodatkowo, jeśli zachodzi taka potrzeba, ich prace egzaminacyjne z języka polskiego mogą być oceniane, jak w przypadku uczniów dyslektycznych.
Tekst powstał w oparciu o następujące źródła:
- Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o Systemie Oświaty (tekst jednolity: Dz. U. 2019 poz. 148)
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe (Dz. U. 2017 poz. 59)
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw (Dz. U. 2017 poz. 1655)
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla cudzoziemców (Dz. U. 2011 Nr 61, poz. 306)
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. 2017 poz. 1591)
Autor: Elżbieta Wika