Narząd słuchu rozwija się już podczas życia prenatalnego. Pierwsze bodźce dźwiękowe płód odbiera co prawda przez skórę, ale w ostatnim trymestrze ciąży zachodzą już reakcje słuchowe z wykorzystaniem uformowanego narządu słuchu. Właściwie funkcjonujący zmysł słuchu jest jednym z czynników warunkujących prawidłowy rozwój dziecka. Uszkodzenie narządu słuchu może sprzyjać wycofaniu społecznemu, prowadzić do opóźnień lub zahamowania rozwoju języka, a także trudności z nauką. Czas oczywiście w takich sytuacjach jest ważnym czynnikiem determinującym prawidłowy rozwój dziecka, gdyż im wcześniej uszkodzenia słuchu zostaną rozpoznane, tym szybciej wdrożyć można działania terapeutyczne usprawniające między innymi funkcje słuchowe dziecka.
Z jakimi trudnościami może mierzyć się uczeń z niedosłuchem?
Do twojej klasy trafił uczeń z wadą słuchu? Dzieci z uszkodzonym słuchem z powodzeniem mogą kształcić się i wychowywać w szkole masowej razem z dziećmi słyszącymi, w warunkach edukacji włączającej. Edukacja ucznia z niedosłuchem bywa dużym wyzwaniem dla nauczycieli z nim pracujących. Bez względu na to, czy jest to uczeń słabo słyszący (z lekkim i umiarkowanym ubytkiem słuchu), czy uczeń niesłyszący (ze znacznym i głębokim ubytkiem słuchu), utrata prawidłowego słyszenia w znaczący sposób może przełożyć się na jego postępy w nauce i kontakty rówieśnicze. Skutki ograniczonej sprawności zmysłu słuchu mogą przejawiać się pod postacią trudności interpersonalnych takich jak:
- trudności adaptacyjne w nowym miejscu, jakim jest szkoła,
- ograniczenia kontaktów interpersonalnych lub całkowite wycofanie się z nich,
- poczucie braku akceptacji ze strony rówieśników,
- zagubienie w grupie,
- odczuwanie wstydu ze względu na swoją niepełnosprawność,
- niskie poczucie własnej wartości,
- poczucie odrzucenia i alienacji,
- odczuwanie lęku.
Podczas zajęć szkolnych niedosłuch dziecka może objawiać się:
- trudnościami z dokładnym słyszeniem dźwięków mowy i odbiorem treści lekcji, gdy w klasie panują niekorzystne warunki akustyczne (pogłos, duża odległość od źródła dźwięku),
- wadliwą wymową niektórych głosek,
- trudnościami w odbiorze dźwięków płynących z elektronicznych nośników dźwięku,
- ograniczeniem rozróżniania niektórych głosek (np. s-c, z-dz, s-sz, c-dż),
- trudnościami z nadążaniem za tokiem lekcji,
- odczuwaniem niepokoju podczas przebywania w miejscach o wysokim natężeniu hałasu (korytarz szkolny podczas przerwy, dyskoteki i bale szkolne, kino, teatr),
- trudnościami z formułowaniem wypowiedzi ustnych i pisemnych poprawnych gramatycznie, składniowo i stylistycznie,
- trudnościami ze słyszeniem szeptu i/lub cichej mowy,
- zaburzeniami prozodii mowy (melodia, głośność, tempo mówienia, akcent, rytm).
Specyfika i nasilenie trudności, z jakimi mierzy się uczeń z niedosłuchem, zależeć będzie między innymi od zakresu i głębokości ubytku słuchu, momentu wystąpienia czynnika patogennego, a także dopasowania odpowiednich aparatów czy implantu ślimakowego. Nie mniej ważny będzie także czas, w jakim rozpoznano ubytek i rozpoczęto działania terapeutyczne.
Jak wspierać edukację ucznia z ubytkiem słuchu?
Jako nauczyciel możesz wiele. Przede wszystkim zapoznaj się z dokumentacją ucznia (opinia, orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego) i zaleceniami w niej zawartymi. W procesie nauczania należy uwzględnić możliwości i ograniczenia ucznia wynikające
z dysfunkcji słuchu i starać się zapewnić mu optymalne warunki w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Pomocne będzie:
- posadzenie ucznia blisko źródła dźwięku (nauczyciela, odtwarzacza),
- ograniczenie użycia podczas lekcji elektronicznych nośników dźwięku do minimum (np. nagrań audio),
- stosowanie krótkich i prostych poleceń słownych,
- zapewnienie uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie szkoły (zajęcia z logopedą, psychologiem, pedagogiem),
- zadbanie o to, aby uczeń widział twarz osoby mówiącej,
- utrzymanie sprzyjających warunków akustycznych w klasie (cisza),
- dostosowanie wymagań do możliwości ucznia,
- kontrolowanie stopnia rozumienia omawianego materiału przez ucznia,
- dzielenie obszernego materiału na mniejsze części,
- zwracanie szczególnej uwagi na nowe pojęcia i terminy,
- umożliwienie pozostania uczniowi w klasie podczas przerwy między lekcjami, jeżeli będzie tego potrzebował.
Uczniowie z uszkodzonym zmysłem słuchu z powodzeniem mogą kształcić się i wychowywać w szkole masowej razem z dziećmi słyszącymi, w warunkach edukacji włączającej. Dzięki temu damy im możliwość spontanicznego przyswajania wzorców mowy od osób pełnosprawnych ze swojego otoczenia. Wiele zależy od tego, jak głęboki jest niedosłuch i jakie środki techniczne w postaci protez słuchowych zostały zastosowane w celu poprawy lub przywrócenia słuchu.
Powyższy artykuł nie wyczerpuje tematu dostosowań edukacyjnych i nie powinien ograniczać refleksji pedagogicznej w temacie edukacji i wychowania ucznia z niedosłuchem. Przedstawione propozycje są zbiorem informacji pomocnych nauczycielowi w pracy z uczniem z uszkodzonym zmysłem słuchu.
Bibliografia:
- Kurkowski Z., Trochymiuk A., Muzyka E., 2008, Standard postępowania logopedycznego w przypadku zaburzeń słuchu, [w:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, t. 37, Lublin.
- Cieszyńska-Rożek J., 2018, Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Słuch, Kraków.
- Krakowiak K., 2014, Typologia uszkodzeń słuchu i osób nimi dotkniętych, [w:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy, Lublin.
Autor: Beata Gęczelewska – Czytelniczka Portalu
