Mutyzm wybiórczy, zwany mutyzmem selektywnym, jest zaburzeniem lękowym występującym stosunkowo rzadko, polegającym na wybiórczości mówienia, lęku przed werbalnym komunikowaniem się, niemówieniem w niektórych okolicznościach. Dziecko mówi w pewnych sytuacjach, a w innych milczy, np. w kontakcie z nauczycielami. Zaburzenie to najczęściej rozwija się we wczesnym okresie dzieciństwa, między 3 a 5 rokiem życia. Czynnikami predysponującymi do pojawienia się mutyzmu wybiórczego mogą być: choroby psychiczne występujące w rodzinie, podatność genetyczna, temperament, niska samoocena, lękowi rodzice, którzy swoim zachowaniem mogą wymodelować podobne postawy u dzieci. Czynnikami wyzwalającymi mogą być: stres, zmiana szkoły, choroba, doświadczenie przemocy, rozwód rodziców, przeprowadzka i inne sytuacje.
Zachowania charakterystyczne dla uczniów z mutyzmem wybiórczym
Zachowania dziecka z mutyzmem obserwowane przez nauczycieli są dla nich niekiedy trudne do zrozumienia, zaakceptowania, powodują niedowierzanie, zadziwiają szczególnie wtedy, gdy dziecko nie jest zdiagnozowane i nie posiada orzeczenia z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, no bo przecież: „Jak można bać się odezwać?”, „Jak można nie odpowiadać na powitania?”, „Jak można nie zgłaszać potrzeby pójścia do toalety przez cały dzień?”. Niektórzy nauczyciele mogą myśleć, że dziecko jest źle wychowane, bardzo spokojne, nieśmiałe lub uparte. Żadna z tych opinii nie jest trafna. Lęk przed mówieniem w tym przypadku jest tak silny, że nawet najbardziej wymyślne sposoby na ośmielenie dziecka nie przynoszą żadnych efektów. Co powinno zatem zwrócić uwagę nauczyciela?
Uczeń:
- komunikuje się werbalnie ze wszystkimi rówieśnikami w klasie, większością lub kilkorgiem dzieci, ale kontakt werbalny z nauczycielami ogranicza do minimum lub nie ma go wcale,
- odpowiada niewerbalnie (potakuje, przeczy kręceniem głową),
- unika kontaktu wzrokowego z nauczycielami i mówi bardzo cicho,
- rozmawia swobodnie z najbliższymi członkami rodziny,
- prezentuje sztywność i niepewność ruchową,
- sprawia wrażenie zakłopotanego pochwałami,
- czerwieni się i jest niespokojne, gdy ma wypowiedzieć się na forum klasy (np. wyrecytować wiersz),
- trzyma duży dystans między sobą a nauczycielem,
- nie zgłasza złego samopoczucia i chęci wyjścia do toalety,
- nie je w szkole (chyba, że inni nie patrzą),
- stara się nie zwracać na siebie uwagi nauczycieli,
- mało się uśmiecha, wydaje się smutne,
- nie odpowiada na powitanie „dzień dobry” i pożegnanie „do widzenia”,
- woli mówić chóralnie z grupą niż indywidualnie (np. podczas przedstawień),
- chce i umie mówić,
- nie zgłasza potrzeb fizjologicznych i/lub złego samopoczucia.
Objawy mutyzmu wybiórczego mogą mieć oczywiście różne nasilenie i manifestować się w inny sposób, występować wszystkie z wymienionych lub kilka z nich. Co ważne – nie mijają pomimo upływu czasu. Narastający lęk przed mówieniem może powodować także dolegliwości somatyczne, takie jak ból brzucha, głowy, nudności, zaparcia, biegunki. Uczeń może wzbraniać się przed przyjściem do szkoły, rezygnować z jakichkolwiek szkolnych aktywności, a co za tym idzie, coraz bardziej izolować się od społeczności szkolnej.
Wsparcie dla ucznia z podejrzeniem mutyzmu wybiórczego
Uczeń, u którego obserwujemy powyższe symptomy, powinien być poddany obserwacji na terenie szkoły. O swoich spostrzeżeniach nauczyciel powinien poinformować rodziców i wspólnie z nim podjąć decyzję o konieczności udzielenia uczniowi i jego rodzinie specjalistycznego wsparcia, które może zapewnić rejonowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna. Dziecko ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym (może otrzymać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na niedostosowanie społeczne) powinno być objęte systematyczną terapią właściwą dla tego zaburzenia. W proces terapeutyczny włączana jest także najbliższa rodzina, wychowawca ucznia i kolejno nauczyciele pracujący z dzieckiem, bowiem krąg osób, z którymi uczeń rozmawia, powinien się systematycznie powiększać.
Uczeń z zaburzeniem lękowym, jakim jest mutyzm wybiórczy, musi czuć się na terenie placówki edukacyjnej bezpiecznie i komfortowo oraz być otoczony życzliwym wsparciem. Należy np. szanować jego decyzję, jeśli nie jest w stanie podołać publicznym występom, śpiewaniu przy całej klasie czy recytacji. Nauczyciele mają bowiem wiele możliwości jak ocenić ucznia w takiej sytuacji.
Rola wychowawcy w przezwyciężaniu trudności związanych z lękiem jest ogromnie istotna, lecz niekiedy trudna. Zbudowanie dobrej relacji z uczniem i współpraca szkoły z psychoterapeutą ucznia może wspomóc proces terapeutyczny dziecka.
Bibliografia:
- Bystrzanowska M. 2021, Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Kraków.
- Cabała M. Leśniak-Stępnień A. Szot R. Szyszka K. 2019, Mutyzm wybiórczy. Trzy spojrzenia, Kraków.
Autor: Beata Gęczelewska – Czytelniczka Portalu