Strona główna Czytelnia Uczeń z autyzmem w sytuacjach społecznych – wskazówki dla nauczycieli

Uczeń z autyzmem w sytuacjach społecznych – wskazówki dla nauczycieli

0

Objawy spektrum autyzmu wyrażają się trudnościami z wchodzeniem w interakcje, zaburzeniami w komunikacji, zarówno werbalnej, jak niewerbalnej i stereotypowymi wzorcami zachowań. Chociaż nie u każdej osoby z taką diagnozą trudności występują w równym stopniu, nietrudno sobie wyobrazić, że dla dziecka z autyzmem wszelkie sytuacje społeczne stanowią spore wyzwanie. Dotyczy to także dzieci w normie intelektualnej (zaburzenia ze spektrum autyzmu występują niezależnie od poziomu intelektualnego), które są zazwyczaj świadome swoich problemów, a niemożność całkowitego ich pokonania zwiększa u nich prawdopodobieństwo stanów depresyjnych.

Dziecko, które trafia do przedszkola, a później szkoły, musi zmierzyć się z szeregiem wyzwań natury społecznej. Dotyczą one nie tylko kontaktów z rówieśnikami, ale także odnalezienia się w skomplikowanej strukturze szkolnej. Zrozumienie istoty trudności, z jakimi mierzy się osoba ze spektrum autyzmu, jest kluczowe, aby móc stworzyć efektywne strategie wspierające je w środowisku. Chodzi o to, żeby dziecko czuło się pewniej w sytuacjach, którym ma sprostać. Szczególnie uciążliwe mogą być dla niego: zmiany w harmonogramie dnia, praca w grupie, przechodzenie do innych sal, nieustrukturalizowane elementy dnia, takie jak: przerwy w szkole, hałas.

Nauczyciel może zadbać o obniżenie poziomu napięcia emocjonalnego swojego ucznia:

  • uwzględniając specyficzne potrzeby dziecka z autyzmem;
  • zapewniając przewidywalność sytuacji w ciągu dnia;
  • komunikując się z dzieckiem w dostępny dla niego sposób.

Zachowania trudne osób z autyzmem wynikają często z tego, że nie potrafią one w lepszy sposób poradzić sobie z sytuacjami, które je przerastają. Dziecko, które czuje się bezpiecznie, będzie przejawiało mniej agresji i autoagresji. A przede wszystkim, będzie czerpało więcej satysfakcji z życia.

Pracując z dzieckiem, warto wyobrazić sobie jego sposób postrzegania i myślenia. Osoby z autyzmem myślą bardzo konkretnie, wręcz szczegółowo i zazwyczaj jest to myślenie bardziej obrazowe niż werbalne. W związku z tym, dobrze sprawdzają się instrukcje i podpowiedzi w formie graficznej (symbole obrazkowe albo napisy dla dzieci czytających).

Osoby z autyzmem są także bardzo przywiązane do schematów, na przykład do harmonogramu dnia. Dziecko, które wie czego może się spodziewać i wie jak powinno się zachować w danej sytuacji, czuje się w niej bezpieczniej. Szczególnie trudne są wydarzenia wybiegające poza codzienny rytuał. Na przykład, podczas wyjazdu na wycieczkę, pomocny dla dziecka będzie plan dnia w punktach, który może przeczytać wcześniej i ze sobą zabrać. Te dzieci, które są szczególnie przywiązane do schematów, mogą przejawiać duży stres w związku z każdą nieoczekiwaną zmianą, na przykład brakiem zajęć, które są w rozkładzie dnia. Z moich doświadczeń wynika, że uprzedzenie dziecka o takiej sytuacji, często zapobiega wybuchowi trudnych zachowań. Komunikat werbalny, np. „Dzisiaj nie będzie zajęć z Panią Magdą, zamiast tego pójdziemy na spacer” można podeprzeć odpowiednim napisem lub symbolem graficznym (piktogram, symbol PCS albo odręczny schematyczny rysunek).

Jasne reguły zachowania w konkretnych sytuacjach – najlepiej spisane razem z uczniem – są dla dziecka nieocenioną pomocą. To taki drogowskaz, który pomaga odnaleźć się w sytuacjach, które dla innych są zwykle oczywiste. Klarowna zasada „Podczas zajęć siedzę na krześle”, może się okazać skuteczniejsza niż ciągłe upominanie „nie chodź po sali”. Generalnie, pozytywne komunikaty wskazujące na to, co ROBIĆ, a nie, czego NIE ROBIĆ, są łatwiejsze do wdrożenia dla dziecka.

Komfort psychofizyczny jest zasadniczy dla dobrego funkcjonowania każdego człowieka. Zdecydowana większość osób z autyzmem ma trudności w zakresie integracji sensorycznej. Dziecko może być nadwrażliwe na pewne dźwięki, może nie czuć właściwie swojego ciała, albo mieć szereg innych trudności. Jeżeli jest taka możliwość, dobrze jest skonsultować się z terapeutą SI dziecka i korzystać z jego zaleceń. Czasem niewielkie dostosowania w otoczeniu pozwalają dziecku dużo lepiej funkcjonować (na przykład słuchawki w momentach dużego hałasu dla dzieci bardzo nadwrażliwych słuchowo, czy zabawka „gniotek” dla relaksacji w chwilach dużego stresu).

Szczególnie warto zwrócić uwagę na to, aby ilość przerw w trakcie zajęć była dostosowana do możliwości dziecka. Idealnie byłoby zapewnić mu ciche i przyciemnione miejsce, gdzie może odpocząć od nadmiaru bodźców. Aby zapewnić wystarczającą ilość ruchu dzieciom nadpobudliwym, w trakcie zajęć zorganizowanych można aranżować sytuacje, w których dziecko ma za zadanie przynieść potrzebne materiały, przyczepić plakat do tablicy itp. Nieocenione są zabawy ruchowe jako przerywniki w trakcie dnia.

Potrzeby psychofizyczne są związane także z przestrzenią osobistą, która jest często większa u osób z autyzmem. Bywa tak, że dziecko nie lubi, aby ktoś inny siedział blisko niego. Może także nie chcieć, aby ktoś dotykał jego osobistych przedmiotów. To, co wydaje mi się ważne w takim przypadku, to nauczenie dziecka komunikowania swoich potrzeb w uprzejmy sposób („Możesz powiedzieć: chcę siedzieć sam, proszę, nie dotykaj moich rzeczy”). Jeżeli dziecko widzi, że kiedy mówi spokojnym tonem, jego potrzeby są respektowane, jest duża szansa, że zaniecha krzyczenia, czy bicia kolegów.

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć wszystkich sytuacji, które są stresujące dla naszych podopiecznych, ani nie jesteśmy w stanie wypracować odpowiednich schematów działań na każdą sytuację społeczną. Myślę, że najważniejsze jest jednak, aby uczeń z autyzmem miał poczucie, że zawsze może zgłosić się do nauczyciela po pomoc. Jeżeli nie wie jak się zachować, jeżeli czuje się przeciążony sensorycznie i potrzebuje przerwy, jeżeli narasta w nim napięcie emocjonalne, to dobrze, aby wiedział, że powinien podejść do dorosłego i zakomunikować „potrzebuję pomocy” (werbalnie, za pomocą piktogramu albo innego umówionego sygnału). Zaufanie dziecka do nauczyciela jest podstawą każdej dobrej strategii.

Literatura:

  • Attwood T. – „Zespół Aspergera”, Zysk i S-ka, 2006
  • Grandin T. – „Myślenie obrazami”, Fraszka Edukacyjna, 2006
  • Peteers T. – „Autyzm i poszukiwanie sensu”, w: „AUTICA” 1/2004
  • Światowa Organizacja Zdrowia – „Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, ICD-10”, CSIOZ, 2012

Autor: Dobromiła Smolak – pedagog specjalny, terapeuta pracujący z dziećmi ze spektrum autyzmu

BRAK KOMENTARZY

Exit mobile version