Trochę leniwie, trochę aktywnie, by było… kreatywnie! Zabawy wspierające kreatywność

W kanonie cech pożądanych, kreatywność wydaje się być wysoko na liście – oczekujemy jej od naszych współpracowników, partnerów, staramy się ją rozwijać u uczniów, podopiecznych i własnych dzieci, sami nierzadko korzystamy z warsztatów kreatywności.

Czy kreatywność jest domeną prawej półkuli?

Powszechnie przyjęło się uważać, że kreatywność jest domeną „prawopółkulowców”, a więc osób, które mają silniej rozwiniętą prawą półkulę mózgu – zwykliśmy je określać mianem artystycznych dusz, nierzadko marzycieli. Anatomicznym faktem jest, że ośrodki odpowiadające za obszary funkcjonowania szeroko kojarzone z kreatywnością, takie jak: działanie przez rytm, rym, muzykę, emocje, wyobraźnię, intuicję znajdują się w prawej półkuli mózgu.

Nie jest jednak prawdą, że aby rozwinąć kreatywność, należy skupić się na wzmacnianiu wyłącznie prawej półkuli mózgu i, analogicznie, drogą do osiągnięcia wysokiego poziomu analitycznego, logicznego sposobu postępowania jest wykonywanie tylko ćwiczeń lewopółkulowych.

Zarówno działanie kreatywne, jak i logiczne spostrzeganie, jest efektem współpracy obu półkul, do wykorzystania pełni możliwości naszego mózgu potrzebujemy więc aktywności korespondujących z ośrodkami znajdującymi się tak w lewej, jak i prawej jego części. Ćwiczenia lewopółkulowe są ostatnio szeroko rozpowszechnione, a ich niebagatelne znaczenie dla rozwoju dziecka – szczególnie w obszarze mowy – dobrze opisane. Dla złapania balansu proponujemy więc kilka pomysłów na działania w sposób bliższy prawopółkulowym centrom dowodzenia. Wakacyjna pora zdaje się temu sprzyjać – to czas nasycony kolorami, muzycznymi festiwalami, niespiesznymi wędrówkami – być może uda się wpleść pomiędzy nie jeszcze inne aktywności podnoszące poziom kreatywności.

Co sprzyja rozwojowi kreatywności?

Zanim przejdziemy do konkretnych aktywności rozwijających kreatywność, odwołajmy się jeszcze na chwilę do wiedzy o działaniu mózgu:

• Kreatywność, jak przedstawiano wyżej, nie jest wynikiem działania konkretnej półkuli mózgu, lecz efektem współpracy obu. Bardzo ważną rolę pełni tutaj spoidło wielkie, czyli część łącząca obie półkule. Udowodniono, że spoidło wielkie jest bardziej aktywne wtedy, kiedy jesteśmy w ruchu – jeśli więc dosłownie czujemy, że utknęliśmy w miejscu w pracy nad danym zagadnieniem czy rozwiązywaniu problemu, poruszajmy się! Może okazać się wtedy, że „ruszyliśmy z miejsca”, a nowe pomysły czy rozwiązania niejako same przyjdą nam do głowy.

• Mózg lubi nie tylko ruch, ale również przerwy – nie jesteśmy w stanie efektywnie koncentrować się nad danym zagadnieniem dłużej niż przez określony czas, uzależniony od indywidualnych uwarunkowań. Jeśli czujemy, że wydolność naszego umysłu spada, zrobienie sobie krótkiej przerwy przyniesie nam więcej korzyści, niż trwanie w niej mimo zmęczenia, by doprowadzić ją do końca. Warto zaplanować czas na regenerację i dłuższy odpoczynek, nie zawsze jednak jest on możliwy i niezbędny – czasem wystarczy skorzystać z krótkiej przerwy, jak na przykład:

– popatrzenie w dal

– wypicie szklanki wody, powolnymi łykami

– kilka skłonów i rozciągnięć

– kilka powolnych ruchów głową w kierunku prawego i lewego ramienia

– kilka minut relaksacji, pogłębionych oddechów, posłuchanie ulubionej piosenki czy zabawa ze zwierzakiem.

• Mózg lubi nowości! Dla rozwoju umysłu, w tym kreatywności, dobrze jest regularnie robić coś nowego, coś po raz pierwszy – nawet codziennie. Nie zawsze musi to być opanowanie nowej umiejętności – można spróbować dostać się do celu inną drogą niż zwykle, a nawet przejść krótki odcinek tyłem, usiąść w autobusie lub samochodzie po przeciwnej stronie, niż zwykle, zmienić kolejność wykonywanych czynności, wykonać zadanie ręką niedominującą, popatrzeć na chmury czy drzewa od dołu, dodać do przygotowywanej potrawy nieużywany wcześniej składnik. Wykonując czynności inaczej, niż zwykle, i ucząc się nowych rzeczy, utrzymujemy umysł w dobrej formie.

Zabawy i propozycje wspierające kreatywność:

• oglądanie chmur, leżąc na trawie lub piasku i szukanie skojarzeń z ich kształtem
• malowanie na kamieniach – owadów, zwierząt, buziek
• znajdowanie jak najwięcej przedmiotów – w otoczeniu lub w pamięci – w określonym kolorze – można pokusić się o mniej znane barwy, jak kobalt czy cynober lub wyszukiwanie jak najwięcej kolorów z danej grupy – zieleni, błękitów, czerwieni
• znajdowanie nietypowych zastosowań dla przedmiotów codziennego użytku – np. do czego, poza podlewaniem, może służyć konewka?
• układanie kolaży, mozaiki z kamyków, płatków kwiatów, liści – pozyskanych z poszanowaniem przyrody
• zabawa: „Zbuduj z trzech” – każdy uczestnik buduje konstrukcję z trzech – lub więcej – ustalonych przedmiotów, np. patyka, piórka, kamyka
• zabawa: „Co by było, gdyby…” – wymyślamy następstwa różnych zdarzeń, np. z nieba padała oranżada, samochody jeździły bez kierowców, wszyscy ludzie mówili tym samym językiem (można wykorzystać książki wydawnictwa Muza właśnie pod tym tytułem: „Co by było, gdyby” część 1 i 2)
• „wspólna opowieść” – popularna zabawa, do przeprowadzenia której potrzebujemy kartki i przedmiotu do pisania dla każdego uczestnika. Wspólnie ustalamy motyw przewodni opowieści. Pierwszy z uczestników zapisuje jedno zdanie rozpoczynające opowieść, następnie zagina kartkę tak, żeby nie było ono widoczne i podaje kartkę dalej – pozostali postępują tak samo, na koniec odczytujemy historię
• „stempelkowe czary” – wykonujemy stempelki, maczając i odciskając palec wskazujący w farbie – gotowej lub własnoręcznie przygotowanej z mąki, wody i barwnika. Możemy użyć jednego lub kilku kolorów; pokrywamy stempelkami całą powierzchnię kartki, a następnie zamieniamy ją w ogród, las, zwierzyniec, galerię postaci lub inny ustalony motyw poprzez dorysowanie elementów do każdego stempelka
• „dorysuj” – do przeprowadzenia tej zabawy potrzebujemy kartki i dowolnego obiektu, takiego samego dla każdego uczestnika, np. liścia, źdźbła trawy, figury wyciętej z papieru –  obiekt musi być płaski, tak żeby można było go przykleić na kartce. Ustalamy temat pracy, np. Plac zabaw, Wielka wyprawa, Spotkanie z przyjaciółmi – uczestnicy wykonują prace poprzez dorysowanie elementów do wyjściowego obiektu.

Literatura:

• M. Spitzer, Jak uczy się mózg, wyd. PWN, Warszawa 2012
• M. Żylińska, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013
• K. Nordengen, Mózg ćwiczy, czyli jak utrzymać umysł w dobrej formie, wyd. Marginesy, Warszawa 2019

Autor: Urszula Wesół – pedagog, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli