Zagadnieniem bliskim sercu każdego nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej jest wspieranie rozwoju intelektualnego dzieci. Inteligencja to konstrukt bardzo złożony – obejmuje zdolności do gromadzenia informacji o otoczeniu, ich przetwarzania, analizowania, wykorzystywania w codziennym funkcjonowaniu, ujmowania zmian i przystosowywania się do nich.
Biologiczną podstawą tak różnorodnych sprawności są ośrodki mózgowe zlokalizowane w wielu miejscach kory mózgowej. Oznacza to, że podczas uczenia się nie jest aktywowany stale ten sam punkt w mózgu, ale szereg zróżnicowanych struktur – tak jak różnorodne są informacje, które budują otaczającą nas rzeczywistość, tak różnorodne fragmenty mózgu biorą udział w ich przyswajaniu i przetwarzaniu. Analiza tych informacji stała się podstawą teorii inteligencji wielorakich amerykańskiego psychologa Howarda Gardnera.
W zależności od rodzaju pozyskiwanych przez nas danych i obszarów działania, w których je wykorzystujemy, Howard Gardner wyodrębnia 8 różnych rodzajów inteligencji: językową, matematyczno-logiczną, wizualno-przestrzenną, kinestetyczną, muzyczno-rytmiczną, przyrodniczą, interpersonalną oraz intrapersonalną. Ich znajomość jest jednym z narzędzi, które mogą pomóc nauczycielowi w indywidualizacji procesu kształcenia. Przygotowując zadania z uwzględnieniem różnych rodzajów inteligencji, z jednej strony stwarzamy ofertę dydaktyczną, z której szansę ma skorzystać więcej uczniów, z drugiej strony, dbamy o holistyczny rozwój każdego dziecka, umożliwiając mu zamienne ćwiczenie wszystkich sprawności w miejsce ciągłego aktywowania dominujących układów zmysłowych.
Inteligencja językowa przekłada się na łatwość komunikowania się oraz uczenia języków. Dzieci, u których dominuje inteligencja językowa, budują wypowiedzi o poprawnej składni i bogatym słownictwie. Chętnie i szybko uczą się nowych słów, lubią zabawy językowe i słowne. Inteligencję językową możemy rozwijać u wszystkich dzieci poprzez wykorzystywanie zagadek, rymowanek, rebusów, gier słownych, zabaw słowotwórczych, zachęcanie do opisywania i opowiadania, relacjonowania przeczytanych tekstów, ćwiczeń dłuższych wypowiedzi np. z wykorzystaniem kostek do układania historii Story Cubes.
Inteligencja matematyczno-logiczna przejawia się w sprawnym dostrzeganiu schematów i relacji między obiektami –wizualnych, wielkościowych czy czasowo-przestrzennych. Dzieci, u których przewagę ma ten typ inteligencji, na wysokim poziomie rozwijają myślenie logiczne i abstrakcyjne, z zamiłowaniem podejmują się zadań je angażujących. Łamigłówki, zagadki logiczne, szarady, gry planszowe, zabawy w kodowanie to sposoby na rozwijanie tego typu inteligencji u wszystkich uczniów.
Inteligencja wizualno-przestrzenna związana jest z wysokimi umiejętnościami w zakresie pracy z informacjami wzrokowymi, łatwością w ujmowaniu relacji związanych z odległością, kształtem, fakturą, umiejscowieniem przedmiotów względem siebie. Dzieci o dominującym typie inteligencji wizualno-przestrzennej lubią rysować, malować, układać puzzle, dobrze sobie radzą z czytaniem mapy. Tangramy, układanki, praca z modelami przestrzennymi, stosowanie różnego rodzaju technik plastycznych (rysowanie, malowanie, szkicowanie, modelowanie w masach plastycznych) zapewniają stymulowanie tej sfery wszystkim uczniom.
Inteligencja kinestetyczna odpowiada za nasze zdolności w zakresie działania poprzez ruch, wykorzystywania jego różnych form oraz cech: szybkości, zwinności, precyzji, dynamiki. Jej wysoki poziom rozwoju skutkuje dobrą koordynacją ruchową, umiejętnością panowania nad swoim ciałem oraz komunikowania się poprzez ruch. Dzieci o dominującym typie inteligencji kinestetycznej lubią sport, taniec, ruch, czynności manualne i manipulacyjne oraz preferują poznawanie przez działanie. Dla kształtowania inteligencji kinestetycznej uczniów warto wykorzystywać podczas zajęć zabawy ruchowe, bieżne, skoczne, sprawnościowe, pantomimy, układy taneczne, tory przeszkód, zabawy z piłką i innymi przyborami (woreczkami, szarfami, pałeczkami).
Inteligencja muzyczno-rytmiczna przejawia się wrażliwością na rytmy, zdolnościami w zakresie rozpoznawania i tworzenia dźwięków, melodii, formatów muzycznych, zamiłowaniem do muzyki. Dzieci, które wysoko rozwinęły ten typ inteligencji, chętnie sięgają po piosenki i instrumenty, potrafią też sprawnie odtworzyć zaprezentowaną melodię i rytm oraz naśladować akcenty języków obcych, co ułatwia im naukę języka. Włączanie podczas zajęć zabaw rytmicznych i muzycznych, zabaw z instrumentami, ćwiczeń słuchowych, zapoznawanie dzieci z różnymi rodzajami muzyki i zachęcanie do jej interpretowania np. rysunkiem czy ruchem umożliwi kształtowanie tego rodzaju inteligencji u wszystkich uczniów.
Inteligencja przyrodnicza jest nam potrzebna do działań związanych z odkrywaniem i dbaniem o bogactwa przyrody. Dzieci o dominującym typie inteligencji przyrodniczej chętnie przebywają na powietrzu, są zainteresowane światem zwierząt i roślin. Starając się zapewnić kontakt z naturą w życiu klasy – poprzez uprawę roślin w sali czy opiekę nad klasowym zwierzątkiem lub współpracę ze schroniskiem, wyjścia do parku czy lasu, obserwację przyrody, organizowanie zabaw badawczych i eksperymentów, stwarzamy szansę wszystkim uczniom na rozwijanie tego typu inteligencji.
Inteligencja interpersonalna odpowiada za nasze kompetencje społeczne: umiejętność współpracy, współdziałania, dobrej rywalizacji, wzajemnego pomagania sobie. Sprawia, że najlepsze efekty w uczeniu się są osiągane przez wchodzenie w relacje z innymi. Dzieci o wysokim poziomie inteligencji interpersonalnej łatwo nawiązują i cenią kontakty z innymi, lubią działać w zespole, cechują się empatią i zrozumieniem punktu widzenia innych ludzi. Aktywności sprzyjające wspieraniu tego rodzaju inteligencji obejmują zabawy, np. sportowe, w których dzieci nie tylko rywalizują, ale też współpracują; pracę w grupach, dyskusje, pracę z wykorzystaniem metody projektu, zabawy w odgrywanie ról, scenek.
Inteligencja intrapersonalna związana jest z wewnętrznymi emocjami oraz przeżyciami duchowymi. Dzieci o wysokim poziomie inteligencji intrapersonalnej wolą pracować indywidualnie, cechuje je silna wola, wysoka samoświadomość oraz umiejętność formułowania własnego zdania na różne tematy. Inteligencję tę możemy rozwijać poprzez wykorzystywanie w pracy z dziećmi elementów uważności, naukę technik wglądu w siebie – np. z wykorzystaniem coraz popularniejszego programu „Uważność i spokój żabki” (szereg propozycji ćwiczeń z pokazem i instrukcją znajduje się na kanale YouTube wydawnictwa CoJaNaTo https://www.youtube.com/watch?v=18SpO_lyH2Q).
Codzienna praca w szkole stawia przed nauczycielem wiele zadań; taki ich dobór, by zapewnić stymulowanie wszystkich rodzajów inteligencji wymaga dodatkowego wysiłku. Nagrodą jest jednak wszechstronne stymulowanie rozwoju naszych podopiecznych; dodatkowo, możemy zdiagnozować dziecięce predyspozycje i wspierać wychowanków w ich pogłębianiu, zwiększając szanse na satysfakcjonujące i pełne sukcesów życie.
Bibliografia:
M. Franiel, Teoria inteligencji wielorakich w edukacji elementarnej, w: M. Raczkowska-Lipińska, E. Jagiełło (red.), Innowacje w edukacji elementarnej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi, Józefów 2010
M. Pamuła-Behrens, D. Sikora-Banasik, Inteligencje wielorakie na zajęciach wczesnoszkolnych. Język polski dla dzieci cudzoziemskich, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2016
Autor: Urszula Wesół – pedagog, pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli
