Kamishibai (jap. kami – papier, shibai – teatr, przedstawienie, dramat, sztuka) to forma narracji obrazkowej wywodząca się z Japonii. Tradycyjny „papierowy teatr” zakłada istnienie narratora, który opowiada pewną historię za pomocą kartonowych ilustrowanych plansz, wkładanych do płaskiej, drewnianej skrzynki o nazwie butai („scena”). Mimo swoich dalekowschodnich źródeł kamishibai zyskuje coraz większą popularność w Europie Zachodniej, w tym także w Polsce. Jest to atrakcyjne narzędzie wykorzystujące elementy mowy, obrazu i performansu, znajdujące współcześnie szczególne zastosowanie w edukacji szkolnej i przedszkolnej.
Kamishibai – forma i elementy składowe
Jak już wcześniej wspomniano, kamishibai składa się z dwóch zasadniczych elementów. Są to:
- drewniana lub kartonowa „scenka” (butai) – przenośna skrzynka z otwieranym frontem; parawan wsparty na dwóch okiennicach, umieszczany zazwyczaj na stoliku (na wysokości oczu odbiorców), powinien być zwrócony przodem do publiczności; tył skrzynki jest pusty, aby narrator miał dostęp do tekstu i miniaturki obrazka pokazywanego widowni, które znajdują się na tylnej stronie większości ilustrowanych plansz
- zestaw ilustrowanych plansz – sekwencja narracyjna wykorzystywana przez narratora; pojedyncza karta to duży, widoczny z daleka obrazek, który z tyłu zawiera zwykle tekst i miniaturowy podgląd przedniej ilustracji; każda z plansz to kolejny fragment opowieści
W zależności od obranej konwencji narrator przyjmuje rolę recytatora, gawędziarza czy nawet aktora. Narratorem tym może być również nieumiejący jeszcze czytać uczeń, który przy zmianie plansz nie skorzysta z przygotowanego tekstu, lecz poprowadzi narrację improwizowaną.
Uwaga! Performans kamishibai można wzbogacić o muzykę i/lub grę światłem.
Kamishibai w edukacji – dlaczego działa?
- kamishibai łączy bodźce wzrokowe, słuchowe i kinestetyczne – to czyni je narzędziem wielozmysłowym, które wspomaga zapamiętywanie informacji i pozwala skutecznie aktywizować uczniów
- kamishibai wspiera rozwój umiejętności językowych, wzbogaca słownictwo i kształtuje umiejętność prowadzenia narracji nawet u uczniów, którzy jeszcze nie umieją czytać (swoją twórczą wypowiedź dziecko opiera wówczas jedynie na ilustracji)
- kamishibai to narzędzie skuteczne nie tylko w procesie alfabetyzacji, lecz także nauki czytania na głos oraz pisania i ilustrowania opowiadań
- kamishibai stanowi wsparcie dla edukacji inkluzywnej – umożliwia zaangażowanie uczniów o różnym poziomie kompetencji (mogą oni pełnić rolę narratorów, słuchaczy, pomocników, ilustratorów itp.)
- kamishibai dobrze sprawdza się w nauczaniu przedmiotowym – w takiej formie można odtwarzać wydarzenia historyczne (np. poprzez dialogi postaci), a także opowiadać o cyklach życiowych lub migracjach ludności
- kamishibai skutecznie wspiera narracje dotyczące emocji, empatii i konfliktów rówieśniczych, po których uczniowie mogą dogłębnie przeanalizować motywacje postaci i zaproponować własne rozwiązania
- podczas regularnych seansów kamishibai tworzy się więź między uczniami danej klasy, która prowadzi do doświadczenia głębokiego współodczuwania; więź ta może dotyczyć także uczniów różnych klas, kiedy np. starsi uczniowie przygotują występ dla uczniów młodszych
- prostota konstrukcji kamishibai pociąga za sobą niskie koszty, a więc sprawia, że jest to narzędzie dostępne i łatwe do wdrożenia w różnych kontekstach szkolnych i przedszkolnych
Kamishibai – jak zacząć? Praktyczny poradnik dla nauczyciela
1. W Polsce funkcjonuje kilka wydawnictw, które proponują książki wydane w formie kart kamishibai. Warto w tym zakresie zwrócić uwagę na takie wydawnictwa jak Risprint, Tibum i Kokoszka.
2. Kamishibai można wykonać także samodzielnie. Materiały potrzebne do tego przedsięwzięcia to:
- kartki lub kartony w formacie A3
- kredki, farby, markery
- nożyczki
- taśma
- skrzynka („scenka”) zrobiona z kartonu lub drewna
Kroki niezbędne do wprowadzenia kamishibai:
- wybierz lub wymyśl krótką, prostą historię (lub zaangażuj w to zadanie uczniów)
- zadbaj o to, by dana historia była podzielona na ok. 6–12 kluczowych momentów
- przygotuj ilustracje lub poproś o ich wykonanie uczniów; z tyłu obrazka umieśćcie wskazówki dla narratora
- omów z uczniami podstawowe składowe wypowiedzi ustnej (dykcja, tempo, pauzy, mimika, gestykulacja itp.)
- zorganizuj występ, a następnie zaproponuj wspólną refleksję (co się podobało, co można byłoby poprawić itd.)
Wskazówki metodyczne
- dostosuj długość opowieści i poziom języka do wieku odbiorców
- zachęcaj wszystkich uczniów do aktywnego udziału w przygotowaniu kamishibai
- używaj kamishibai naprzemiennie z innymi mediami (stosuj zarówno klasyczne czytanki i opowiadania, jak i bardziej zaawansowane formy teatralnej ekspresji)
- zaproponuj wspólne dokumentowanie postępów (nagrania, fotografie, portfolio ilustracji)
Bibliografia i Netografia:
- Matsui N., Wszystko o kamishibai. Pytania i odpowiedzi, tłum. A. Sauvignon, Katowice 2017.
- https://dziecisawazne.pl/magiczny-teatrzyk-kamishibai/, dostęp: październik 2025.
- https://kamishibai.com.pl/pl/n/Refleksje-praktyka/11, dostęp: październik 2025.
- https://www.k12digest.com/kamishibai-the-art-of-storytelling, dostęp: październik 2025.
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1871187122001018, dostęp: październik 2025.
Autorka: Joanna Pałka
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli