„Wada wymowy ma ujemny wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka”, „Zaburzenia mowy mają wpływ nie tylko na ogólny rozwój dziecka, ale także na kształtowanie się jego charakteru” – takie stwierdzenia znajdziemy w literaturze psychologicznej.
Prawidłowy rozwój dziecka jest podstawą w kształtowaniu i rozwoju jego osobowości. Rozumienie mowy pozwala poznać otaczający świat, a umiejętność mówienia pozwala go wyrazić. Zaniedbanie mowy może pociągać za sobą wiele negatywnych skutków. Wadliwa wymowa wpływa na cały proces uczenia się. Dzieci piszą tak jak mówią: „skoła”, „zaba”, „tlawa”. Wady wymowy w znaczący sposób wpływają także na nabywanie umiejętności czytania. Dziecko, które nie potrafi prawidłowo mówić, nie opanuje sztuki szybkiego czytania ze zrozumieniem, a bez tego trudno mu funkcjonować w szkole, a później w pracy, nie rozwija zainteresowań.
Dzieci z wadami wymowy mogą być nieakceptowane przez grupę, wyśmiewane. Dziecko, które źle mówi, często ma niższą samoocenę, jest nieśmiałe, postrzega siebie jako gorsze w gronie rówieśników. Grupa dzieci bardzo szybko wychwytuje i ocenia prawidłową lub nieprawidłową wymowę kolegi. Dzieci, które mówią prawidłowo, są postrzegane jako bardziej inteligentne – zarówno przez rówieśników, jak i nauczycieli. Dzieci z wadą wymowy już na starcie kariery szkolnej mają opinię „tych gorszych”.
Wiadomo, że łatwiej zapobiegać niż leczyć – ta reguła dotyczy też mowy. Dlatego tak istotne znaczenie ma stymulacja rozwoju mowy w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz usuwanie wszelkich przeszkód, które ten rozwój mowy mogłyby hamować.
Praca ta powinna iść w trzech kierunkach: usprawnianie narządów artykulacyjnych, rozwijanie percepcji słuchowej oraz rozwijanie zasobu słownictwa i umiejętności wypowiadania się zdaniami.
Warunkiem poprawnej artykulacji głosek są sprawne narządy mowy, głównie język i wargi. Ćwiczenia usprawniające powinno się prowadzić z dzieckiem w formie zabawy, najlepiej przed lustrem, aby dziecko przy ich wykonywaniu mogło wspomagać się wzrokiem. Gimnastyka artykulacyjna przyspiesza rozwój mowy u dzieci, niejednokrotnie likwiduje proste wady wymowy, poprawia dykcję.
Cele programu
Wyniki prowadzonych przeze mnie badań logopedycznych wskazują na potrzebę wprowadzenia dodatkowych ćwiczeń doskonalących sprawność ruchową narządów mowy oraz ćwiczeń korygujących nieprawidłowe oddychanie i przetrwałe połykanie infantylne.
Głównym celem tego programu jest wspomaganie i stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy dziecka oraz zapobieganie powstawaniu wad wymowy.
Cele szczegółowe:
- Wykształcenie i utrwalenie umiejętności prawidłowego (dojrzałego) sposobu połykania.
- Usprawnienie motoryki narządów mownych: warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy.
- Usprawnienie aparatu oddechowego: pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, wydłużenie fazy wydechowej, kształcenie ruchów przepony, różnicowanie faz wydechowych.
- Ćwiczenia percepcji słuchowej.
- Ćwiczenia stymulujące rozwój mowy.
Spodziewane rezultaty
Profilaktyka logopedyczna to nie tylko upowszechnianie wiedzy o zaburzeniach mowy, to szereg działań mających na celu zapobieganie tym zaburzeniom. Przygotowany program profilaktyki logopedycznej ma na celu doskonalenie umiejętności językowych dzieci z prawidłowym rozwojem mowy, jak i z trudnościami w wymowie. W związku z obserwowanym zróżnicowaniem rozwoju mowy i występującymi zaburzeniami i wadami wymowy, przewidywane efekty podejmowanych działań mogą być na różnym poziomie, zależnie od indywidualnych możliwości dziecka.
Systematyczne stosowanie ćwiczeń zaproponowanych w programie ma w rezultacie doprowadzić do usprawnienia motoryki i koordynacji narządów artykulacyjnych, utrwalenia prawidłowego oddychania i połykania. Realizacja programu ma się także przyczynić do powstania prawidłowych wzorców artykulacyjnych głosek i zapobiec powstawaniu wad wymowy.
Warunki realizacji programu
Program przeznaczony jest dla dzieci 6-7-letnich. Realizowany będzie od października 2018 r. do czerwca 2019 r. w klasach I, w formie zabawowej. Osobami realizującymi program jest logopeda i wychowawcy klas.
Program profilaktyki i terapii logopedycznej „Mówię poprawnie” powstał z myślą o uczniach Szkoły Podstawowej nr 34 im. Kornela Makuszyńskiego w Lublinie, którzy mają problemy logopedyczne. Punktem wyjścia do opracowania programu autorskiego były potrzeby szkoły. Program został opracowany na podstawie rozporządzenia MEN z dnia 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.
Istotnym elementem programu jest podniesienie świadomości rodziców w zakresie profilaktyki logopedycznej, rozwoju mowy dziecka i najczęściej występujących zaburzeń mowy. Dlatego w trakcie realizacji programu logopeda opracuje tablicę informacyjną, w której omówione zostaną powyżej wymienione treści. Ponadto program autorski wraz z zestawem proponowanych ćwiczeń zostanie opublikowany na stronie internetowej naszej placówki, dzięki czemu rodzice będą mogli doskonalić nabyte przez dziecko sprawności ćwicząc z nim w domu. Rodzice mogą również skorzystać z możliwości indywidualnych konsultacji z logopedą dotyczących rozwoju mowy swojego dziecka. Zostanie również przeprowadzone szkolenie dla rodziców z zakresu profilaktyki logopedycznej.
Metody i formy pracy
Metody:
- zabawowa,
- obserwacyjno-demonstracyjne,
- treningu mięśniowego,
- mechaniczne,
- fonetyczne,
Formy zajęć:
zbiorowa, grupowa.
Ewaluacja
Ewaluacja jest procesem gromadzenia informacji dotyczących jakości i efektywności podejmowanych działań. Pozwala na formułowanie wniosków, daje podstawę do planowania dalszej pracy i określenia kierunku rozwoju.
Ewaluacja opierać się będzie na:
- bezpośredniej obserwacji dzieci,
- wyniku kontrolnego badania logopedycznego (czerwiec 2018 r.),
- ankiecie dla nauczycieli, wychowawców i rodziców.
Propozycje ćwiczeń
Dbając o rozwój mowy dziecka warto wykorzystywać różne okazje do ćwiczeń narządów mownych. Prezentowane poniżej ćwiczenia mają doskonalić funkcjonowanie mechanizmów odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój mowy. Podczas wykonywania ćwiczeń należy zwracać uwagę, aby były wykonywane precyzyjnie. Dzieci powinny dokładnie powtórzyć prezentowane ćwiczenie, dlatego nauczyciel prowadzący zajęcia musi pokazywać je powoli, wielokrotnie powtarzać i stale kontrolować poprawność wykonywanych ćwiczeń.
ĆWICZENIA ODDECHOWE
Chociaż oddychanie jest czynnością fizjologiczną, u niektórych dzieci jest ono nieprawidłowe, dlatego należy wprowadzić odpowiednie ćwiczenia oddechowe. Celem tych ćwiczeń jest przede wszystkim nauczenie dzieci różnicowania fazy wydechowej i wdechowej, wydłużanie fazy wydechowej, kształcenie ruchów przepony i utrwalenie prawidłowego toru oddechowego.
Przykłady ćwiczeń:
- swobodny wdech przez nos i wydech ustami,
- krótki, szybki wdech, natomiast wydech długi i połączony z dmuchaniem,
- unoszenie rąk bokiem do góry podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,
- wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (wolno, szybko, przy zwiększanej stopniowo odległości),
- wykonanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością, raz ciszej, raz głośniej,
- zdmuchiwanie piórka z gładkiej i chropowatej powierzchni,
- wydech z dmuchaniem na kawałek papieru (staramy się, aby odchylenie papieru było cały czas jednakowe),
- puszczanie baniek mydlanych przez słomkę,
- nadmuchiwanie balonów,
- ,,wyścigi’’ – dmuchanie na kłębuszki waty, piórka, papierowe kulki,
- dmuchanie na zawieszone na nitkach różne przedmioty,
- przenoszenie różnych przedmiotów (papierki, fasolki, itp.) za pomocą słomki,
- ,,mecz ping-pongowy’’,
- ,,huśtawka’’ – dziecko leży na podłodze, na brzuchu kładziemy zabawkę, w czasie wdechu zabawka unosi się, przy wydechu zabawka opada. Wdech i wydech muszą być równomierne i powolne z chwilowym zatrzymaniem powietrza między wdechem a wydechem,
- gra na organkach, trąbce, gwizdku.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY MOWNE
Niezbędnym warunkiem prawidłowego artykułowania głosek jest sprawne funkcjonowanie narządów mowy. Wyćwiczenie właściwych układów języka, warg, żuchwy i podniebienia miękkiego w znacznym stopniu przyspieszy uczenie się nowych głosek. Dzięki gimnastyce tych narządów można również zapobiegać i usuwać liczne zaburzenia mowy.
Ćwiczenia warg:
- wyraźne wymawianie samogłosek „u – i”, „a – o – u”,
- cmokanie,
- parskanie,
- nadymanie powietrza w policzki i przerzucanie go,
- dmuchanie na wiatraczek, kartkę papieru na stole,
- gwizdanie,
- utrzymywanie ołówka między nosem a wargą,
- cofanie raz jednego, raz drugiego kącika ust,
- przesuwanie ściągniętych warg na prawo i lewo,
- szerokie otwieranie ust (jak przy wymowie samogłoski a),
- szybkie zmienianie układu ust „uśmiech” – „ryjek” (zęby pozostają widoczne),
- unoszenie górnej wargi przy zaciśniętych zębach (widoczne tylko górne zęby),
- opuszczanie wargi dolnej (widoczne tylko dolne zęby),
- zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie.
Ćwiczenia języka:
- odklejanie chrupki, andruta od wałka dziąsłowego,
- „malowanie sufitu” – lizanie czubkiem języka podniebienia,
- zlizywanie z podniebienia miodu, nutelli, itp.,
- konik – „kląskanie” językiem o podniebienie twarde,
- „góra – dół” – dotykanie czubkiem języka na zmianę dolnych i górnych zębów (jedynek) przy silnie opuszczonej żuchwie,
- „samochód w garażu” – unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego,
- liczenie zębów – przy szeroko otwartych ustach dotykanie czubkiem języka po kolei wewnętrznej strony wszystkich zębów,
- głośne wymawianie głoski „al” z powolnym, jednoczesnym unoszeniem języka do wałka dziąsłowego,
- „wbijanie gwoździ’’ – kilkakrotne uderzanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy,
- „myszka do dziury” – usta szeroko otwarte, szeroki język dotyka dolnych zębów i energicznie cofa się aż do tylnej ściany gardła, jednocześnie unosi się tył języka (jak przy głoskach: k, g),
- „rynienka” (rulonik) – wargi ułożone w ryjek, język między wargami, strumień powietrza wydostaje się środkiem jamy ustnej,
- „łyżeczka” – szeroki język lekko wysunięty z jamy ustnej, boki języka wywinięte do góry,
- wypychanie językiem policzków,
- „źrebak” – język wsunięty między ściśnięte wargi drga w czasie wydmuchiwania powietrza,
- jak najszybsze uderzanie czubkiem języka o górne dziąsła,
- wielokrotne wymawianie sylaby „da” z głoską „d” realizowaną dziąsłowo jak w wyrazie Andrzej, drzewo.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego:
- ziewanie,
- wdychanie powietrza nosem, wydychanie powietrza przez szeroko otwarte usta,
- oddychanie przez usta przy zaciśniętych nozdrzach,
- oddychanie wyłącznie przez nos,
- kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku,
- energiczne wymawianie par sylab: uk-ku, ug-gu, ok-ko, og-go, uku-ugu, oko-ogo,
- chrapanie,
- płukanie gardła,
- wypowiadanie sylaby apa z przedłużeniem momentu zwarcia warg,
- wypowiadanie sylab: ap, op, ep, yp, up z przedłużeniem zwarcia warg,
- ćwiczenia ze słomką (przenoszenie kawałków papieru).
Ćwiczenia żuchwy:
- opuszczanie i unoszenie żuchwy,
- wykonywanie ruchów poziomych, raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi,
- ruchy do przodu i do tyłu.
Ćwiczenia prawidłowego połykania:
Początkowe połykanie niemowlęce polegające na wsuwaniu płasko leżącego języka między zęby w momencie przełykania, po wyrośnięciu zębów mlecznych przechodzi w połykanie poniemowlęce, kiedy to koniec języka skierowany jest do przedniej części podniebienia. Istotne, aby umiejętność dojrzałego połykania była opanowana jeszcze przed wymianą przednich zębów mlecznych na stałe, gdyż korygowanie utrwalonego nieprawidłowego położenia języka w wieku późniejszym jest zadaniem bardzo trudnym, a jego niewłaściwe ułożenie przyczynia się do powstawania wad zgryzu, wad wymowy, a nawet zmian w narządzie żucia. Ćwiczenia te dzielimy na 3 etapy.
Etap 1: Nauka unoszenia języka za górne zęby. Uwrażliwiamy miejsce, którego ma dotykać język, dotykając je palcem lub zimną łyżeczką (podniebienie tuż za górnymi zębami). Wykonujemy ćwiczenia języka, w których język dotyka czubkiem wałka dziąsłowego.
Etap 2: Połykanie śliny. (Do tego etapu przechodzimy gdy dziecko potrafi już ustawić odpowiednio język). Prosimy, aby dziecko umieściło język za górnymi zębami i trzymało go tam przez cały czas. Następnie musi zacisnąć zęby, uśmiechnąć się szeroko i połknąć ślinę. Połykaniu nie może towarzyszyć napięcie warg, które nie powinny stawiać oporu przy ich rozchyleniu.
Etap 3: Połykanie płynów. Picie płynu odbywa się małymi porcjami. Dziecko bierze do ust niewielki łyk wody. Następnie polecamy, aby uniosło język do góry, zamknęło zęby, rozchyliło wargi i połknęło płyn.
ZABAWY DŹWIĘKONAŚLADOWCZE
Onomatopeje są pierwszymi, naturalnymi słowami dziecka. Umożliwiają dziecku porozumiewanie się z otoczeniem i stanowią ważny etap rozwoju mowy. Ze względu na zawartość wielu zjawisk językowych często wykorzystuje się je w profilaktyce i terapii logopedycznej. Zabawy dźwiękonaśladowcze wszechstronnie usprawniają funkcje mowy, gdyż w trakcie tych zabaw dzieci ćwiczą: oddychanie, sprawność i koordynację narządów mowy, artykulację, prozodię, fonację oraz słuch fonemowy. Do zabaw można wykorzystać wszelkiego typu klocki, obrazki, ilustracje, książeczki, zabawki, sylwetki zwierząt. Warto zadbać o wzajemną stymulację ośrodków ruchu i mowy, i do wyrażeń dźwiękonaśladowczych dodać odpowiedni ruch ciała.
- „Pszczoły” – Dzieci – pszczoły stoją w umówionych miejscach (ule). Na znak nauczyciela pszczoły wylatują z uli i latają w różne strony z głośnym brzęczeniem (z…). Na umówiony sygnał wracają do ula i brzęczą bardzo cichutko (m…),
- „W lesie” – Dzieci zostają podzielone na trzy grupy zwierząt leśnych – wilki, dziki i zające. Nauczyciel opowiada zagadkę dotyczącą jednego ze zwierząt. Dzieci, które wcielają się w to zwierze, biegają po sali naśladując je, następnie nauczyciel zadaje kolejną zagadkę itd. (wilki wyją – u…, zające kicają – kic, kic, dziki chrząkają – chrum, chrum),
- „Pociąg” – dzieci ustawiają się gęsiego, nauczyciel wyznacza trasę i miejsce zmiany lokomotywy (tak, aby każde dziecko mogło udawać lokomotywę). Przy zmianie lokomotywy zmienia się wymawiana sylaba: czu…, cze…, czy.., itd.,
- „Las” – ręce uniesione, nogi lekko rozstawione, dzieci kołyszą się i naśladują szum drzew (sz…) dostosowując ruch i dźwięk do słyszanej muzyki (szybko, wolno, delikatnie, energicznie, cicho, głośno, itd.),
- „Motocykliści” – dzieci imitują ruch odpalania silnika motoru, jednocześnie krótko wymawiając głoskę dż, dż, dż…. Na sygnał nauczyciela udają, że jadą motocyklem i wymawiają głoskę ż…,
- „Zima” – naśladowanie zimowej wichury (wymawia ś… z różnym natężeniem),
- „Zmarzlak” – pocieranie dłoni jakby były zmarznięte i szybkie, energiczne wymawianie głoski zi,
- „Ciszek” – dzieci zostają podzielone na dwie grupy, jedna grupa leżąc udaje, że śpi, druga chodzi na palcach i wzajemnie się ucisza (ć, ć, ć…), potem następuje zmiana ról,
- „Wróble” – podskoki obunóż w miejscu i po całej sali, z naśladowaniem ćwierkania,
- „Konik” – podskoki (icha cha, icha cha…), jedzenie trawy (miam, miam…), oblizywanie się, parskanie z jednoczesnym tupaniem nogą,
- „Czarodziej” – nauczyciel wciela się w czarodzieja i zamienia dzieci w różne zwierzęta i przedmioty. Dzieci naśladują ruchy i odgłosy:
- „hokus pokus, czary mary i zamieniam was w komary” – dzieci machają uniesionymi dłońmi i bzyczą (z….),
- „hokus pokus, ense fense i zamieniam was w węże” – dzieci naśladują pełzanie węża i syczą (s…),
- „hokus pokus, czary mary i zamieniam was w zegary” – dzieci stają w lekkim rozkroku, ręce imitują ruch wskazówek zegara, dzieci naśladują cykanie (cyk, cyk, cyk…),
- „hokus pokus, Diny dony i zamieniam was w dzwony” – dzieci stoją w lekkim rozkroku, splatają dłonie, ręce wykonują wymachy zataczając półkole, dzieci naśladują dzwonienie (dzyń, dzyń, dzyń…),
- „hokus pokus, riki tiki i zamieniam was w budziki” – dzieci stoją tak jak przy „dzwonach”, z tą różnicą, że ręce uniesione są nad głową i dłonie wykonują szybki ruch w obrębie nadgarstków. Dzieci naśladują dzwonienie budzika (dryń, dryń…).
W ten sposób można również przeprowadzić zabawy naśladujące odgłosy dowolnych zwierząt:
- kot – miau,
- pies – hau, hau,
- kaczka – kwa, kwa; taś, taś,
- krowa – muuu,
- koń – icha cha, kląskanie, parskanie,
- świnka – chrum, chrum; kwi, kwi,
- kura – kooo, kooo,
- kogut – kukuryku,
- gęś – gę, gę,
- indyk – gul, gul,
- baran – beee,
- koza – meee,
- osa – bzz,
- kukułka – ku-ku,
- bocian – kle, kle,
- gołąb – gruchu, gruchu,
- wrona – kra, kra,
- wróbel – ćwir, ćwir,
- żaba – kum, kum,
- sowa – hu, huu…,
- wąż – s…, itd….
Inne dźwięki z otoczenia:
- pukanie – puk, puk,
- uderzanie – buch, buch,
- woda – kap-kap; chlap-chlap,
- zegar – cyk, cyk, tik-tak, bim-bam-bom,
- piłka – tap, tap,
- podskoki – hop, hop,
- strzelanie – pif–paf,
- upadanie, rzucanie, uderzanie – bęc,
- szorowanie – szuru-buru,
- kichnięcie – a psik!
- bicie serca – pik, pik,
- okrzyki radości – hip, hip, hura,
- zatrzymywanie konia – prrrr,
- poganianie konia – wio!
- nawoływanie kurczaków – cip–cip,
- karetka pogotowia – i-u,
- straż pożarna – e-u,
- auto – brum; pi-bi,
- samochód policyjny – e-o, itd.
Przykłady wierszy, usprawniających narządy mowy i oddychanie
„Jak ziewamy?”
(pogłębianie oddechu, wydłużanie fazy wydechowej, pobudzanie przepony, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, usprawnianie warg, żuchwy i podniebienia miękkiego)
Kiedy lewek głośno ziewa, masz wrażenie, że lew śpiewa.
Już szeroko rozwarł paszcze, już publika brawo klaszcze.
Pokaż teraz ty mój panie,
jak wygląda lwie ziewanie: aaaaaaa.
Hipopotam, gdy jest śpiący,
bywa także ziewający.
Paszcze mocno tak otwiera,
masz wrażenie, że cię zżera.
Pokaż wszystkim ty mój panie,
hipopotama ziewanie: aaaaaaa.
Reksio znany z dobranocki,
chowa w budzie swoje klocki.
Gdy jest śpiący zwyczaj miewa,
niesłychanie głośno ziewać.
Zostań teraz psiną małą,
ziewaj głośno buzią całą: aaaaaaa.
Lewek, Reksio, Hipopotam,
już sam nie wiem jeszcze kto tam.
Gdy na spanie chętkę mają,
Wszyscy głośno tak ziewają: aaaaaaa.
Do tej grupy dodam siebie,
Kasię, Anię oraz Ciebie.
Gdy szykuje się nam spanie,
Słychać wokół to ziewanie: aaaaaaa.
„Kłótnia zegarów”
(wydłużanie fazy wydechowej, pobudzanie przepony, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, kształtowanie słuchu mownego, usprawnianie czubka i tylnej części języka, utrwalanie prawidłowej wymowy głosek)
Zegar potężny stoi przy ścianie,
wskazówki pręży, prawi kazanie:
– Jestem tu ważny, godzin pilnuję,
wszak wie to każdy, nie oszukuję!
Moje tykanie głośno się niesie,
takie tykanie, że słuchać chce się.
– Tik-tak, tik-tak, tik-tak…
– A ten zegarek czego tu szuka?
On jak Komarek brzęczy do ucha.
– Cyk, cyk, cyk…
Kogoś takiego niech nikt nie słucha,
on nic ważnego wam nie wystuka.
– Tik-tak, tik-tak, tik-tak…
– Mnie trzeba cenić, panowie, panie,
proszę docenić moje tykanie.
– Tik-tak, tik-tak, tik-tak…
– Nie bądź potworem, panie zegarze,
ja każdą porę też dobrze wskażę.
– Cyk, cyk, cyk…
– Twoje tykanie jest bardzo głośne,
lecz za to moje – ciche, radosne.
– Tik-tak, tik-tak, tik-tak…
– Cyk, cyk, cyk…
– I mam, kolego, szczęścia też więcej,
u pana swego bywam na ręce.
– Cyk, cyk, cyk…
„Kto mruczy?”
(wydłużanie fazy wydechowej, równomierne wydychanie powietrza, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, zniesienie napięcia mięśni krtani i gardła, wyłączenie rezonansu nosowego)
Mały kotek wskoczył na babci kolana, mruczy, by tu zostać do samego rana: – Mmm…, mmm…
A gdy kotek widzi miskę pełną mleka, głośno sobie mruczy, z wypiciem nie zwleka: -Mmm…, mmm…
Także duże misie śniąc o plastrach miodu, mruczą bardzo głośno i nie czują głodu: – Mmm…, mmm…
Kiedy bure misie są w pobliżu ula, przyjemne mruczenie aż pszczółki rozczula: – Mmm…, mmm…
Bardzo grzeczne dzieci, aby mówić pięknie, na ćwiczeniach mruczą przyjemnie i dźwięcznie: – Mmm…, mmm…
Ćwiczymy powtórnie mruczenie cichutkie, niech będzie i długie i bardzo równiutkie: – Mmm…, mmm…
„Żująca krowa”
(usprawnianie żuchwy i warg)
Stała krowa na pastwisku, bardzo grzeczna, czarno-biała.
Trawy dużo miała w pysku, i dokładnie przeżuwała.
I przesuwa szczękę w prawo, w lewo, w górę oraz w dół.
Żuje trawę niezbyt żwawo, już przeżuła trawy pół.
Znów przesuwa szczękę w prawo, w lewo, w górę, teraz w dół.
Rusza szczęką niezbyt żwawo, żeby przeżuć drugie pół.
Znowu rusza szczęką w prawo, w lewo, w górę, znowu w dół.
Rusza szczęką niezbyt żwawo,
Żuje trawy drugie pół. Szczęką rusza w przód i w tył, w lewo, w prawo, góra, dół.
Z trawy został tylko pył, bo przeżuła drugie pół.
„Gęsi i wilki”
(wydłużanie fazy wydechowej, ekonomiczne zużywanie powietrza, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, różnicowanie natężenia głosu, usprawnianie warg, żuchwy i czubka języka, utrwalanie prawidłowej wymowy głosek: u, s)
Idą gęsi skrajem lasu, spieszą się, nie mają czasu,
bo za brzozą czy też sosną apetyty wilkom rosną.
Gąski zaraz głośno syczą, Wiki tylko ptaki liczą.
Marzą im się białe gąski, mięsa smaczne, tłuste kąski.
– Sss, sss, sss,
– Uuu…
Słychać wokół wilków wycie – uuu… tak zdradziły swe ukrycie.
Teraz białe gąski wiedzą, gdzie te wilki sobie siedzą.
Już ze strachu syczą gąski, nie chcą służyć za przekąski:
Groźnie syczą niesłychanie, by zmieniły wilki zdanie: – sss…., sss…
Koncert syku gęsi dają, wilki pilnie go słuchają.
Zasłuchane w syku dźwięki, same śpiewać chcą piosenki.
Wcale nie są skore wilki, by załatwiać tu posiłki.
Stoją w rzędzie równiuteńko i zawodząc, wyją cienko: – Uuu…
Bardzo długo wyją jeszcze: – Uuu…
Gdy przestały wyć już wreszcie, białych gąsek zapytały,
czy by koncert z nimi dały.
Gąski syczą oburzone, że z wilkami… wykluczone: – Sss…, sss…
Bo gdy miną spółki-chórki, to niepewne gąsek skórki.
Wilki wyją zawiedzione: – Uuu.. Gąski syczą oburzone: – Sss…, sss…
Poszedł każdy w swoją stronę i historii tej już koniec!
„Wiatr i wąż”
(utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, różnicowanie natężenia głosu, utrwalanie prawidłowej wymowy głosek: s, sz, różnicowanie dźwięków opozycyjnych s-sz, usprawnianie czubka języka)
Szumi wiatr, szumi wciąż: Szszsz… szszsz… A tu głośno syczy wąż: Sss… sss…
Wiatr piosenkę nową szumi: Szszsz… szszsz… Lecz syk węża szum ten tłumi: Sss… Sss…
Zdenerwował się aż wąż: – Czy mam szumu słuchać wciąż?! Sss… sss…
Przecież pięknie syczę sam, teraz ja tu koncert dam! Sss… sss…
Węża syk i wiatru szum naśladuje dzieci tłum: Szszsz… szszsz… Sss… sss…
„Piesek”
(wydłużanie fazy wydechowej, ekonomiczne zużywanie powietrza, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, różnicowanie natężenia głosu, utrwalanie prawidłowej wymowy głoski: h, usprawnianie warg, żuchwy, tylnej części języka i podniebienia miękkiego)
Mała Ola pieska ma, gdy jest grzeczny, łapę da.
Gdy się bawi Oli pies, szczeka głośno, groźny jest.
Hau, hau, hau, hau! Hau, hau, hau, hau!
Szarpie buty, rzuca kość, głupich figlów nie ma dość.
Jeży się na głowie włos, gdy zabiera piesek głos.
Hau, hau, hau, hau! Hau, hau, hau, hau!
Kiedy Ola idzie spać, piesek nie chce łapy dać.
Chce się bawić mały psiak, bardzo głośno szczeka tak:
Hau, hau, hau, hau! Hau, hau, hau, hau!
Ola lubi swego psa, choć kłopotów wiele ma.
Lubi piesek panią swą i wesoło wita ją:
Hau, hau, hau, hau! Hau, hau, hau, hau!
„Jedzie pociąg”
(wydłużanie fazy wydechowej, równomierne wydychanie powietrza, pobudzanie przepony, utrwalanie nawyku mówienia na wydechu, różnicowanie natężenia głosu, kształtowanie słuchu mownego, usprawnianie warg, żuchwy, czubka języka, tylnej części języka, podniebienia miękkiego utrwalanie prawidłowej wymowy głosek: cz, sz, k, t, s, f, u)
Niesłychanie długi pociąg świszcze, gwiżdże i łoskocze,
to rozpędzi się, to stanie, to zazgrzyta, to furkocze.
Kiedy pociąg szybko jedzie poprzez lasy, góry, pola,
głośno dźwięk się wokół niesie, to turkoczą jego koła:
– Czuk, czuk, czuk…
– Czuk, czuk, czuk…
Gdy pod górę pociąg jedzie, dudnią ciężko jego koła,
sapie, dyszy i łoskocze i rytmicznie szeptem woła:
– Tak, tak, tak…
– Tak, tak, tak…
Tłum podróżnych na peronie na przybycie oczekuje,
a gdy pociąg wreszcie wjedzie, z piskiem kół wnet zahamuje:
– Psss, psss…
Stoi sobie ciężki potwór wśród podróżnych na peronie,
gdy wypuszcza białą parę, cały peron w bieli tonie:
– Szszsz…
– Fff…
– Szszsz…
– Fff…
Znowu rusza w długą podróż, mknie przez miasta, wioski, pola,
kiedy mija jakieś dzieci, to wesoło pociąg woła:
– Uhuuu…, uhuuu…
Na rozwój mowy, obok sprawności narządów artykulacyjnych, ogromny wpływ ma percepcja słuchowa, zwana też słuchem mownym. Zniekształcenia wymowy, przekręcenia wyrazów, agramatyzmy, mylenie głosek podobnych np. „s – sz”, w – f”, „r – l” są często przejawem właśnie opóźnień w rozwoju percepcji słuchowej u dziecka. Ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu mownego wpływają pozytywnie na ogólny rozwój mowy.
Przykłady ćwiczeń rozwijających percepcję słuchową:
- rozpoznawanie i naśladowanie głosów zwierząt, dźwięków wydawanych przez przedmioty,
- wyklaskiwanie rytmu piosenki, wierszyka,
- wyróżnianie wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazie,
- zabawa w kończenie słów na podaną głoskę, sylabę,
- wyróżnianie głosek w wyrazach,
- łączenie podanych sylab lub głosek w wyraz,
- segregowanie obrazków wg par głosek podobnych np.: w – f, g – k, z – s, r – l, s – sz,
- szukanie wyrazu w wyrazie np.: ślimak – mak, słońce – słoń, tulipan – pan,
- rymowanie wyrazów np.: osa – kosa, kaczka – paczka, pan – kran.
O rozwoju mowy dziecka świadczy nie tylko wymowa, ale także opanowanie podstaw gramatycznych systemu języka oraz zasób słownictwa czynnego i biernego.
Przykłady ćwiczeń i zabaw stymulujących językowy rozwój mowy:
- kończenie rymowanych zdań np.: „Leci osa koło….”, „Kura gdacze, kaczka….”,
- nadawanie nazw ogólnych grupie przedmiotów, słów np.: szafa, krzesło, stół… – meble,
- wymienianie nazw wg podanej kategorii np.: zwierzęta dzikie, kwiaty itp.,
- tworzenie zdań z podanych słów,
- poprawianie „niegramatycznie” wypowiedzianych zdań,
- układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych,
- odgadywanie zagadek,
- uczenie się wierszyków,
- zabawa w teatrzyk lalkowy.
Literatura:
- Bogdanowicz M. „W co się bawić z dziećmi?”
- Chmielewska E. „Zabawy logopedyczne i nie tylko”
- Chrzanowska A., Szopik K. „Zabawy i ćwiczenia logopedyczne – poradnik dla logopedy, nauczycieli i rodziców”
- Demel G. „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”
- Malkiewicz M. „Jarmark logopedyczny. Wybór zabaw wspomagających mowę przedszkolaków”
- Michalak-Widera I. „Miłe uszom dźwięki”
- Michalak-Widera I., Węsierska K. „Zabawy buzi i języka dla każdego smyka”
- Skorek E. „100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych”
- Stecko E. „Zaburzenia mowy dzieci – wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne”
- Sprawka R., Graban J. „Logopedyczne zabawy grupowe dla dzieci od 4 do 7 lat”
- Styczek I. „Logopedia”
- Szłapa K. „Cmokaj, dmuchaj, parskaj, chuchaj”
Program profilaktyki logopedycznej opracowała: Marta Socha – Czytelniczka Portalu
