Stworzenie harmonijnego i przyjaznego środowiska szkolnego jest niezwykle ważne w kontekście efektywnego procesu edukacyjnego czy rozwoju osobistego podopiecznych. Często natomiast okazuje się, że w praktyce wcale nie jest to proste zadanie. Kadra nauczycielska na co dzień stoi przed szeregiem wyzwań, wśród których można wymienić rozwiązywanie drobnych uczniowskich konfliktów, a nawet redukcję agresywnych zachowań. Bez odpowiednich narzędzi poszczególne próby działania mogą jednak kończyć się permanentnym niepowodzeniem, niskim poczuciem satysfakcji z pełnienia obowiązków zawodowych oraz frustracją po obu stronach. Metoda komunikacji przynosząca zwykle korzystne rezultaty w takich sytuacjach to Porozumienie Bez Przemocy (Nonviolent Communication; NVC) autorstwa Marshalla B. Rosenberga – amerykańskiego psychologa, mediatora i nauczyciela.
Porozumienie Bez Przemocy – czym tak naprawdę jest?
Porozumienie Bez Przemocy to uniwersalna metoda komunikacji, którą można zastosować w wielu różnych sytuacjach: rodzinnych, przyjacielskich, zawodowych, a także szkolnych. Zakłada ona promowanie szczerego, empatycznego dialogu, pozwalającego na wzajemne zrozumienie się nadawcy i odbiorcy komunikatu. Modelowa wypowiedź w tej koncepcji opiera się na czterech kluczowych elementach:
- Spostrzeżenie – rzeczowe stwierdzenie faktu, określenie sytuacji lub zachowania bez jakichkolwiek osądów.
- Uczucia – wyrażenie odczuć i emocji, jakie wywołuje zaobserwowana sytuacja (smutek, lęk, obawa, niepokój i inne).
- Potrzeby – identyfikacja potrzeb, które kryją się za odczuwanymi emocjami w związku z zaobserwowaną sytuacją.
- Prośba – sformułowanie prośby o konkretne zachowanie drugiej osoby, które może przyczynić się do zaspokojenia zidentyfikowanych potrzeb.
Schemat procesu komunikacyjnego w odniesieniu do nadawcy komunikatu przedstawia się więc następująco:
- Kiedy widzę/słyszę…
- To czuję (się)…
- Bo potrzebuję…
- I chciałabym/chciałbym cię poprosić o to, czy mógłbyś…
Szczere wyrażanie siebie to tylko jedna z dwóch części modelu komunikacji NVC. Warto pamiętać o tym, że poszczególne elementy Porozumienia Bez Przemocy można stosować nie tylko do przekazywania, lecz także odbierania komunikatów, które Marshall B. Rosenberg zawarł w formule empatycznego słuchania. Niezależnie od słów użytych przez drugą osobę, w danej wypowiedzi można zazwyczaj wychwycić cztery powyższe składowe (spostrzeżenia, uczucia, potrzeby i prośbę), nawet wtedy, kiedy nie są wypowiadane wprost.
W celu zauważenia spostrzeżeń drugiego człowieka oraz wykrycia jego uczuć i potrzeb, można posłużyć się następującym schematem procesu komunikacyjnego:
- Kiedy widzisz/słyszysz…
- To może czujesz…
- Bo potrzebujesz…
- I chciałabyś/chciałbyś, żebym…
W takiej sytuacji należy nieustannie pamiętać o tym, by:
- nie dokonywać indywidualnych osądów i interpretacji
- unikać doradzania, pouczania, wypytywania, licytowania się, a także gawędziarstwa („kiedyś byłam/byłem w podobnej sytuacji i…”) oraz ucinania („nie narzekaj, będzie dobrze”)
- nie udzielać gotowych rozwiązań problemu, lecz okazywać wsparcie w myśl idei „nie jesteś z tym sama/sam”
Porozumienie Bez Przemocy w szkole – przykład praktycznego zastosowania
Porozumienie Bez Przemocy w środowisku szkolnym przynosi liczne korzyści zarówno uczniom, jak i nauczycielom (którzy mogą komunikować się w ten sposób także z rodzicami podopiecznych). Metoda ta sprzyja przede wszystkim budowaniu atmosfery opartej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu – to z kolei znacząco wpływa na jakość relacji interpersonalnych. Za jej pośrednictwem społeczność każdej szkoły ma możliwość nauczenia się konstruktywnego wyrażania uczuć i potrzeb, co wydaje się kluczowe w zakresie rozwiązywania potencjalnych konfliktów. Nauczyciele mogą w ten sposób lepiej zrozumieć indywidualne pragnienia uczniów i dostosować działania edukacyjne do ich oczekiwań, a uczniowie – rozwijać swoje kompetencje społeczne i emocjonalne, które są niezwykle istotne także w życiu poza szkołą.
Przykład wykorzystania Porozumienia Bez Przemocy w szkole może wyglądać następująco: Hipotetyczna sytuacja: uczeń spóźnia się na lekcję i wchodzi do klasy bez słowa. Nauczyciel czuje się zlekceważony. Co może powiedzieć podczas indywidualnej rozmowy z podopiecznym?
- Spostrzeżenie – kiedy widzę, że wchodzisz do klasy 10 minut po dzwonku bez słowa…
- Uczucia – to czuję się zaniepokojony i zlekceważony…
- Potrzeby – bo zależy mi na tym, byśmy wszyscy się szanowali i stosowali się do ustalonych zasad…
- Prośba – i chciałabym/chciałbym cię poprosić o to, żebyś następnym razem przywitał się ze mną po wejściu do klasy i podał powód spóźnienia.
Warto rozważyć wprowadzenie idei Porozumienia Bez Przemocy w swojej placówce, ponieważ dzięki tak przeprowadzonym procesom komunikacyjnym szkoła może stać się miejscem, gdzie każdy człowiek czuje się słyszany i rozumiany.
Bibliografia i netografia:
- Mudyń K., „Porozumienie bez przemocy” jako metoda przezwyciężania sytuacji kryzysowych i zapobiegania konfliktom, [w:] Kryzysy i ich przezwyciężanie. Problemy interwencji i pomocy psychologicznej, red. D. Kubacka-Jasiecka, K. Mudyń, Toruń 2014.
- Rosenberg M.B., Porozumienie Bez Przemocy. O języku życia, przekł. M. Markocka-Pepol, M. Kłobukowski, wyd. 3 rozszerz., Warszawa 2019.
- https://edumaster.pl/wiedza/nvc-w-szkole, dostęp: styczeń 2025.
- https://fundacja-trampolina.org.pl/kluczowe-zalozenia-porozumienia-bez-przemocy/, dostęp: styczeń 2025.
- https://ombuds.uj.edu.pl/porozumienie-bez-przemocy-poradnik?inheritRedirect=true, dostęp: styczeń 2025.
- https://twojpsycholog.pl/blog/nvc-porozumienie-bez-przemocy, dostęp: styczeń 2025.
Autorka: Joanna Pałka
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli