Badania naukowe wykazują, że systematyczne angażowanie umysłu w nieznane i nietypowe aktywności sprzyja neuroplastyczności, czyli zdolności mózgu do tworzenia nowych połączeń neuronalnych. Neurobik – aerobik dla neuronów, znany także jako trening kognitywny, to koncepcja opracowana przez Lawrence’a C. Katza i Manninga Rubina, polegająca na wykonywaniu zadań, które stymulują pracę mózgu poprzez angażowanie różnych zmysłów i przełamywanie rutyny.
Na samym początku warto zaznaczyć, że ćwiczenia neurobowe nie wymagają dużo czasu ani specjalistycznego przygotowania – ich niewątpliwą zaletą jest to, że mogą być praktykowane prawie w każdym momencie i w wielu różnych przestrzeniach (w domu, w szkole, w pracy i na świeżym powietrzu).
Korzyści płynące z praktykowania neurobiku
Regularne wykonywanie ćwiczeń neurobowych ma pozytywny wpływ zarówno na pracę mózgu, jak i funkcjonowanie całego organizmu. Najważniejsze korzyści wynikające z treningu kognitywnego to:
- opóźnianie procesów starzenia się mózgu (regularna stymulacja zmniejsza ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, takich jak alzheimer)
- poprawa funkcji poznawczych – lepsza pamięć, koncentracja i refleks (zwiększenie liczby połączeń między neuronami ułatwia przetwarzanie i przechowywanie informacji)
- większa odporność na stres (elastyczność mózgu pozwala szybciej adaptować się do zmieniających się warunków)
- rozwój kreatywności, myślenia abstrakcyjnego (aktywacja nowych ścieżek neuronalnych wspomaga generowanie pomysłów i nieszablonowych rozwiązań)
- poprawa ogólnego samopoczucia (obserwowalne korzyści emocjonalne, psychologiczne i społeczne)
- lepsza koordynacja ruchowa i większa świadomość ciała
- rozwój zdolności językowych i komunikacyjnych
- wzrost pewności siebie (uczenie się nowych rzeczy wzmacnia poczucie kompetencji w różnych sytuacjach życiowych)
- większa elastyczność w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji
Kryteria, które powinny spełniać skuteczne ćwiczenia neurobowe
Ćwiczenia neurobowe powinny spełniać kilka kluczowych kryteriów, aby mogły przynieść pożądane rezultaty. Przy doborze zadań należy więc wziąć pod uwagę m.in.:
- angażowanie różnych zmysłów – w ramach treningu kognitywnego zaleca się wykonywanie zadań pobudzających jednocześnie więcej niż jeden zmysł (przykładowo: wzrok, słuch i dotyk)
- przełamywanie rutyny – neurobik polega na wykonywaniu codziennych czynności w nowy, nietypowy sposób
- skupianie uwagi – ćwiczenia powinny wymagać świadomego działania i unikania automatyzmu
- nacechowanie emocjonalne – podejmowane działania muszą wywoływać jakieś emocje, np. szczęście, zadowolenie czy wzruszenie; mogą także potencjalnie wzbudzać frustrację, bunt, a nawet poczucie zagubienia
Rodzaje ćwiczeń neurobowych – wybrane przykłady
Ćwiczenia neurobowe można wykonywać prawie w każdej chwili, ponieważ nie wymagają one specjalnych warunków. Warto jednak zacząć od małych zmian, które stopniowo będą pobudzały różne obszary mózgu, zmuszając go do intensywniejszej pracy.
Trenowanie niedominującej ręki
Przy wykonywaniu określonych czynności manualnych u większości ludzi występuje dominacja jednej ręki nad drugą. Osoby preferujące korzystanie z lewej ręki określa się leworęcznymi, a osoby preferujące korzystanie z prawej – praworęcznymi. Trenowanie niedominującej ręki w ramach neurobiku przynosi wiele korzyści, m.in. poprawę koordynacji ruchowej i zwiększenie równowagi między półkulami mózgowymi. Co jakiś czas można więc spróbować wykonać codzienne czynności tzw. „drugą ręką” – posłużyć się nią przy myciu zębów, robieniu makijażu, otwieraniu drzwi czy używaniu telefonu. Proste ćwiczenia pisemne, polegające na kaligrafowaniu liter, cyfr i krótkich zdań, także stanowią świetny trening dla niedominującej ręki, choć wymagają jednak nieco więcej czasu i cierpliwości.
Wykonywanie czynności z zamkniętymi oczami
Wykonywanie różnych czynności z zamkniętymi oczami jest doskonałym sposobem na pobudzenie zmysłu dotyku, poprawę koncentracji i zwiększenie świadomości ciała. Umiejętność tę można trenować np. przy układaniu puzzli, sortowaniu ubrań, zapinaniu guzików czy rysowaniu różnych kształtów. Zaangażowanie innych osób w tak specyficzną praktykę stwarza ponadto możliwość organizowania rozmaitych gier i zabaw, polegających na wzajemnym odnajdywaniu się w wybranej przestrzeni lub rozpoznawaniu zróżnicowanych faktur (powierzchnie chropowate, gładkie, twarde, miękkie itd.). Inwestowanie w ćwiczenia balansowe (przykładowo: stanie na jednej nodze z zamkniętymi oczami) wspomaga dodatkowo zdolność utrzymywania równowagi.
Praktykowanie ciszy
Praktykowanie ciszy w ramach neurobiku służy skupianiu pełnej uwagi na chwili obecnej oraz doświadczaniu tego, co dzieje się wewnątrz i wokół nas. W efekcie może to doprowadzić m.in. do lepszego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i nadmiernym stresem. Nowe doznania będą szczególnie zauważalne w przypadku czynności, które na co dzień wykonywane są w hałaśliwych miejscach lub przy rozpraszających bodźcach. Zamiast słuchać muzyki czy podcastów podczas spaceru (drogi do szkoły lub pracy), warto więc skoncentrować się na własnym samopoczuciu i otaczającym środowisku – innymi słowy: udzielić sobie pozwolenia na swobodny przepływ uczuć i myśli. Zupełnie inne wrażenia w tym zakresie mogą spowodować np. eksperymenty związane z odkrywaniem nowych ścieżek, realizowane w różnych warunkach atmosferycznych. Kolejnym pomysłem na praktykowanie ciszy w codzienności jest choćby jedzenie posiłków bez rozpraszania się rozmowami, telewizją czy telefonem. Maksymalne skupienie się na smaku, zapachu i teksturze pożywienia to niezawodny sposób na pobudzenie wielu zmysłów jednocześnie.
Bibliografia i netografia:
- Katz L.C., Rubin M., Neurobik. Zadbaj o kondycję mózgu, przekł. A. Buingoc, Warszawa 2011.
- https://materaceinowroclaw.pl/dlaczego-warto-wykonywac-czynnosci-niedominujaca-reka/, dostęp: luty 2025.
- https://portal.librus.pl/szkola/artykuly/neurobik-lamanie-glowy-wakacyjny-trening-mozgu, dostęp: luty 2025.
- https://swiatprzychodni.pl/artykuly/neurobik-czyli-aerobik-umyslu/?, dostęp: luty 2025.
- https://www.neuronaukowiec.com/fitness-mozgu/, dostęp: luty 2025.
Autorka: Joanna Pałka
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli