Nauka poprzez spór – debata oksfordzka w praktyce dydaktycznej

Debata oksfordzka to sformalizowany typ dyskusji, który – pomimo szczególnych walorów edukacyjnych – nie cieszy się powszechną popularnością w polskich szkołach podstawowych. Choć metoda ta może wydawać się zbyt wymagająca dla młodszych użytkowników języka, wcale nie musi wiązać się z szeregiem trudności w praktyce. By prawidłowo ją zastosować, warto jednak zadbać o kilka istotnych czynników, dzięki którym zminimalizuje się ryzyko niepowodzenia.

Zasady debaty oksfordzkiej

W ramach debaty oksfordzkiej można zaangażować w zasadzie cały zespół klasowy. Wśród uczestników tego przedsięwzięcia wyróżnia się następujące role:

1. Marszałek – osoba czuwająca nad porządkiem dyskusji i dbająca o przestrzeganie regulaminu; rozpoczyna spotkanie poprzez przywitanie zebranych i ogłasza tezę debaty (która powinna mieć formę zdania twierdzącego). Ma także prawo do udzielania głosu i napominania uczestników, kiedy dochodzi do naruszania ogólnie przyjętych zasad. Marszałkowi może asystować sekretarz, zajmujący się przede wszystkim aspektami technicznymi, np. mierzeniem czasu wypowiedzi poszczególnych mówców i kontrolą sprzętu wykorzystywanego podczas dyskusji.
2. Propozycja – drużyna składająca się tradycyjnie z czterech osób, która ma na celu obronę (udowodnienie) tezy; zasiada po prawej stronie marszałka i rozpoczyna debatę, dzięki czemu może wyznaczyć obszary, w jakich będzie toczyła się dyskusja.
3. Opozycja – drużyna składająca się tradycyjnie z czterech osób, która ma na celu obalenie tezy; zasiada po lewej stronie marszałka i kończy debatę, dzięki czemu może wyraziście zaprezentować swoją kontrargumentację.
4. Jurorzy/sędziowie – doświadczona i przygotowana grupa osób dokonująca oceny debaty na podstawie kryteriów zawartych w karcie oceny; każdy juror ma obowiązek wskazać drużynę, która jego zdaniem wygrała dyskusję.
5. Audytorium/publiczność – grupa osób, do której przemawiają mówcy propozycji i opozycji; wraz z jurorami może mieć wpływ na wynik debaty (w określonych proporcjach głosu).

Przypisanie drużyny do propozycji lub opozycji odbywa się zazwyczaj tuż przed samą debatą w drodze losowania. Każdy uczestnik dyskusji powinien więc znać tezę z odpowiednim wyprzedzeniem, aby mógł się przygotować do prowadzenia sporu po obu stronach. Zasadniczą częścią przedsięwzięcia są pięciominutowe wystąpienia ośmiu mówców (czterech z propozycji i czterech z opozycji), którzy zasiadają naprzeciwko siebie zgodnie z kolejnością zabierania głosu. Cała dyskusja opiera się na naprzemiennych wypowiedziach obu zespołów, począwszy od opinii pierwszego mówcy propozycji:

1. Pierwsi mówcy – rozpoczynają debatę, wprowadzają i definiują tezę oraz zarysowują linię argumentacyjną swojej drużyny.
2. Drudzy mówcy – rozwijają argumentację, wyjaśniają i udowadniają stanowiska swoich drużyn.
3. Trzeci mówcy – zajmują się kontrargumentacją; wskazują błędy logiczne i komentują przykłady swoich przeciwników.
4. Czwarci mówcy – dokonują podsumowania i wyjaśniają, dlaczego to właśnie ich drużyna zwyciężyła spór.

Dynamiczny charakter debaty wymaga od mówców elastyczności – konieczności reagowania na zmieniającą się sytuację. Okoliczności, w jakich odbywa się dyskusja, mogą więc niejednokrotnie wymusić wyjście uczestników z podstawowych ról, a także modyfikację przygotowanych wcześniej strategii.

Interakcja między drużynami przyjmuje zazwyczaj dwie następujące formy:

• członkowie strony przeciwnej mają możliwość zgłaszania informacji i zadawania pytań osobie, która przemawia w danym momencie (nie można tego robić jedynie w tzw. „czasie chronionym”, czyli zazwyczaj na początku i na końcu wypowiedzi)

• podczas debaty każda drużyna może jednorazowo zgłosić „ad vocem” do wybranego przemówienia, które polega na zaprezentowaniu krótkiej wypowiedzi kontrargumentacyjnej; „ad vocem” nie może zgłosić:

1) mówca aktualnie przemawiającego zespołu

2) mówca, który przemawia następny w kolejności

3) żadna osoba podczas przemówienia czwartych mówców

W debacie oksfordzkiej przyznaje się ponadto punkty ujemne za niepożądane zachowania, do których można zaliczyć: przedłużanie czasu wystąpienia, wykorzystywanie argumentów ad personam, używanie wulgaryzmów, a także rozmowy i inne formy zakłócania porządku dyskusji.

Zastosowanie debaty oksfordzkiej w praktyce dydaktycznej – co warto wziąć pod uwagę?

Przy wprowadzaniu debaty oksfordzkiej do praktyki dydaktycznej warto wziąć pod uwagę kilka istotnych aspektów:

• uczniowie powinni zostać zapoznani z zasadami debaty oksfordzkiej (np. w ramach całej jednej godziny lekcyjnej)
• ze względu na małe doświadczenie uczniów w zakresie wystąpień publicznych nauczyciel powinien zadbać o stworzenie harmonijnego środowiska, w którym żadnemu podopiecznemu nie będzie towarzyszyła obawa przed oceną rówieśników
• przy początkowych próbach wdrażania tej metody nauczyciel powinien obsadzić poszczególnych uczniów w takich rolach, które najlepiej odpowiadają ich indywidualnym uwarunkowaniom; przy kolejnych podejściach zaleca się zmianę wcześniejszych stanowisk
• rekomendowane jest rozpoczynanie od prostych tematów i stopniowe zwiększanie ich złożoności
• przy wyborze tezy nauczyciel powinien mieć na uwadze zainteresowania uczniów, by mogli poczuć, że dyskusja jest dla nich ważna
• nauczyciel powinien ustalić z uczniami odpowiednią ilość czasu na przygotowanie się do debaty
• w trakcie całego procesu przygotowywania (zwłaszcza na początku) nauczyciel powinien kontrolować pracę drużyn, weryfikować jakość wykorzystywanych źródeł, udzielać porad, odpowiedzi na pytania itp.

Bibliografia i netografia:

• Buksak L., Szkoła mówców. Myśl i prezentuj inaczej niż wszyscy, Gliwice 2019.
• https://ampdo.pl/wp-content/uploads/2017/08/AMPDO_Zasady-Debaty.pdf, dostęp: luty 2025.
• https://portal.librus.pl/szkola/artykuly/co-to-jest-debata-oksfordzka-i-dlaczego-warto-poznac-jej-formule?, dostęp: luty 2025.
• https://www.edunews.pl/narzedzia-i-projekty/narzedzia-edukacyjne/6017-debata-oksfordzka-w-szkole?, dostęp: luty 2025.

Autorka: Joanna Pałka

Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli