Muzyka – rytm – taniec – innowacja pedagogiczna

„To, czego nie może zwykły język, znajduje bezpośredni wyraz w bezpojęciowym języku dźwięku”

Wilhelm Wackenroder

Nazwa innowacji:

Muzyka – rytm – taniec

Autor:

Joanna Kondratowicz

Miejsce:

Przedszkole w Nowej Wsi Lęborskiej

Termin realizacji:

rok szkolny 2020/2021

I. Wstęp

II. Opis zasad innowacji

1. Zakres innowacji
2. Motywacja wprowadzenia innowacji i oczekiwania z nią związane
3. Cechy innowacji
4. Cel ogólny
5. Cele szczegółowe
6. Przewidywane efekty

III. Metody i formy pracy

IV. Charakterystyka ćwiczeń usprawniających mowę dziecka

V. Przykłady ćwiczeń usprawniających mowę dziecka

VI. Ewaluacja

VII. Bibliografia

I. Wstęp

Wpływ muzyki na rozwój dziecka

W każdym okresie życia człowieka obecna jest muzyka, ale zajmuje ona różne miejsce i może pełnić odmienne funkcje. Rozwój muzyczny ujawnia się bardzo wcześnie. Już w okresie życia płodowego dziecko przejawia pierwsze reakcje na bodźce akustyczne i muzykę.

Rozwój muzyczny przebiega u każdego dziecka w odmienny sposób, ujawniając ogromne różnice indywidualne. Dokonuje się on w „dialogu” ze środowiskiem życia dziecka. Stąd też najistotniejsze jest, aby rodzice, później nauczyciele, potrafili organizować kontakt dziecka z muzyką, dostarczając mu bodźców stymulujących ów muzyczny rozwój.

Dźwięk muzyczny wywołuje różne reakcje emocjonalne u odbiorców. Przenika poprzez narząd słuchu do wyobraźni i świadomości człowieka. Wyobraźnia zaś stymuluje aktywność jednostki.

Warto pamiętać, że zajęcia umuzykalniające na etapie wychowania przedszkolnego odgrywają niezmiernie istotną rolę, zarówno w szeroko pojętym procesie rozwojowym, jak i edukacyjnym.

Kontakt z muzyką jest dla dziecka źródłem twórczych poczynań, różnorodnych poszukiwań, stymuluje dziecko do samowyrażania się (np. w tańcu, śpiewie). Poprzez kontakt z muzyką rozwijają się u dziecka dodatnie cechy charakteru, zdolności poznawcze, a cała osobowość kształtowana jest harmonijnie i wielostronnie. Przeżycia estetyczne czynią człowieka wrażliwym na różne przejawy życia i stosunków międzyludzkich oraz inspirują do nowego spojrzenia na świat.

Muzyka ćwiczy i wspomaga zmysły prowadząc do współdziałania pomiędzy słyszeniem, widzeniem i dotykiem. Istnieje duża zależność rozwoju aktywności zabawowej dziecka od poziomu i ilości prowadzonych w przedszkolu zabaw i zajęć muzycznych.

Niezaprzeczalne są wychowawcze aspekty muzyki. Do wartości wychowawczych muzyki można zaliczyć:

• kształtowanie kultury muzycznej
• rozwijanie umiejętności słuchania
• rozbudzanie zainteresowań i sympatii do ludzi
• kształtowanie umiejętności wypowiadania się
• odczuwanie piękna
• oddziaływanie na dyspozycję dziecka do pracy oraz na pamięć
• rozwijanie poczucia więzi grupowej, samodzielności itp.

Reasumując, kontakt dziecka z muzyką umożliwia rozwój pełni człowieczeństwa, a ponadto pobudza i rozwija u dziecka różnorodne zdolności umysłowe, uczuciowe i praktyczne.

Ogromną rolę we wszechstronnym rozwoju osobowości dziecka w wieku przedszkolnym odgrywają: ekspresja muzyczna i ruchowa. Rozwijają bowiem jednostkę nie tylko pod względem intelektualnym, dydaktycznym, ale posiadają także olbrzymie znaczenie wychowawcze i estetyczne. Z punktu widzenia psychologii, żadna ze sztuk nie daje tyle możliwości twórczych, jak właśnie muzyka. Korzyści z aktywności twórczej w tej dziedzinie są nieocenione, jeśli chodzi o kształtowanie charakteru dzieci i sięgają daleko poza sprawy czysto muzyczne. Zdolność twórcza kształtowana na materiale muzycznym zostaje potem wykorzystana w innych dziedzinach życia, niezwiązanych ze sztuką. Tak więc dziecko uczy się umiejętności postępowania z ludźmi, zaradności i pomysłowości. Dzieci cechuje silna potrzeba ruchu, stąd też chętnie wyrażają swoje stany emocjonalne z jego wykorzystaniem, jeśli zostaną odpowiednio zachęcone przez nauczyciela.

Kończąc rozważania dotyczące wpływu muzyki na rozwój małego dziecka, zaznaczam, że aktywne uczestnictwo dziecka w zajęciach muzyczno-rytmiczno-ruchowych jest wspaniałą zabawą, daje zadowolenie, radość i satysfakcję, pomaga w budowaniu pozytywnego obrazu własnego „Ja”. Dziecko ma możliwość kreowania samego siebie, komunikowania innym swych myśli, uczuć i emocji – to ekspresja i aktywność twórcza dziecka rozwija jego osobowość.

Dlatego też obserwując zainteresowanie dzieci muzyką i jej różnorodnymi elementami – od śpiewu, poprzez taniec, spontaniczne muzykowanie na instrumentach, aż do aktywnego słuchania muzyki klasycznej – powstał zamysł opracowania programu „Muzyka – rytm – taniec”. Ideą innowacji jest połączenie wszystkich obszarów podstawy programowej wychowania przedszkolnego i rozszerzenie ich standardów edukacji muzycznej w przedszkolu oraz wykorzystanie innowacji do pełniejszego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, ruchowego i społecznego.

II. Opis zasad innowacji

1. Zakres innowacji

Program przewiduje prowadzenie zajęć muzycznych dla dzieci wykazujących uzdolnienia muzyczne raz w tygodniu w dwóch grupach. Czas trwania zajęć w grupie pięciolatków – 20-25 minut, sześciolatków – 25-30 minut.

2. Motywacja wprowadzenia innowacji i oczekiwania z nią związane

Dzieci od najmłodszych lat przejawiają potrzebę kontaktu z muzyką. Lubią być w ruchu, lubią zabawy przy muzyce. Nauczyciel podczas swoich oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych powinien zapewnić dziecku warunki do swobodnej ekspresji oraz umiejętnie służyć mu pomocą, gdy staje przed nowymi zadaniami. Sposób, w jaki dziecko upora się z zadaniem, jakie wykaże przy tym pomysły, jest przejawem jego samodzielnej, twórczej aktywności.

Te wszystkie czynniki mające pozytywny wpływ na ogólny rozwój dziecka, a wynikające z kontaktu z muzyką, przyczyniły się do opracowania programu innowacji.

W naszym przedszkolu od dawna prowadzone są zajęcia rytmiczne. Dzięki temu zauważyłam, że są dzieci, których zdolności i możliwości muzyczno-rytmiczno–ruchowe wychodzą poza program nauczania przedszkolnego. Dlatego zdecydowałam się na przeprowadzenie innowacji z grupą podopiecznych tak, aby mogły one poszerzać swoje zainteresowania związane z szeroko pojętą muzyką. Takie dzieci w sposób naturalny i spontaniczny wykazują większą potrzebę kontaktu ze sztuką, co można zaobserwować w czasie swobodnej zabawy. Wychodząc ich potrzebom naprzeciw, stworzyłam innowację muzyczno–rytmiczno-ruchową.

Oczekuję, że zaproponowany program – innowacja, przyczyni się do rozwoju i wychowania podopiecznych przedszkola. Umożliwi zaspokajanie naturalnej potrzeby ekspresji w dziedzinach działalności twórczej, poszerzy skalę wzruszeń i przeżyć dzieci, rozwinie wrażliwość artystyczną, jak również zwróci uwagę na możliwości połączenia aktywności muzycznej i intelektualnej dziecka, co przyczyni się do lepszego i pełniejszego jego rozwoju, a nauczyciel stanie się kreatorem i animatorem pełnego rozwoju dzieci w grupie.

3. Cechy innowacji:

• systematyczność i celowość podejmowanych działań
• zintegrowanie innowacji z realizacją zadań wynikających z planu pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Planując, należy uwzględnić szereg wskazań:

• podczas każdego zajęcia należy dać dzieciom okazję do swobodnego ruchu
• trzeba stosować różne pomoce urozmaicające przebieg zajęć, nie może być jednak tych pomocy zbyt wiele, aby czas ich rozdawania i zbierania nie rozpraszał atmosfery prowadzonych zajęć
• w każdej jednostce zajęć, nawet powtórzeniowej, powinny być jakieś elementy nowe i atrakcyjne dla dzieci
• podczas zajęć wykorzystane zostaną różnorodne rekwizyty jak np. chusty animacyjne, piłeczki, balony, gazety, łyżeczki, pompony, wstążki itd.

4. Cel ogólny:

rozwijanie ekspresji muzycznej i ruchowej z wykorzystaniem różnorodnych rekwizytów.

5. Cele szczegółowe:

• rozwijanie zainteresowań i zdolności muzycznych
• kształtowanie kreatywności i twórczości muzycznej
• wyrabianie umiejętności aktywnego słuchania muzyki
• kształcenie poczucia rytmu, wyobraźni muzycznej i ekspresji ruchowej
• rozwijanie umiejętności tanecznych
• kształtowanie otwartej i twórczej postawy oraz smaku estetycznego
• rozwijanie sfery intelektualnej, wdrażanie do sprawnego i logicznego myślenia, kojarzenia pojęć, porównywania, dokonywania analizy i syntezy.

6. Przewidywane efekty

Przewidywane efekty: integracja dziecka z rówieśnikami, pozwalająca na tworzenie nowych więzi społecznych; kształtowanie cech osobowości psychicznej i struktury fizycznej dziecka; eliminowanie cech egocentrycznych dzieci – rozbudzanie empatii; doskonalenie pamięci, zdolności kojarzenia, umiejętności skupienia uwagi na rzeczach i osobach; rozwijanie wrażliwości muzycznej; rozwijanie muzykalności i podstawowych zdolności muzycznych, takich jak: słuch muzyczny, poczucie rytmu, tempa, dynamiki, pamięci muzycznej; rozwijanie i uaktywnianie wyobraźni twórczej i samodzielnego działania; kształtowanie u dziecka poczucia własnej wartości, umiejętności samooceny i samokontroli.

Ponadto, zajęcia muzyczno-ruchowe pomogą dzieciom zdobyć następujące osiągnięcia. Dziecko:

• przyzwyczaja się do kontaktu z muzyką, rytmem i tańcem, wykorzystując różnorodne rekwizyty
• przejawia twórczą postawę oraz aktywność
• zna swoje możliwości i umiejętności
• nabiera pewności siebie
• uczestniczy w twórczym tańcu do muzyki klasycznej, współczesnej, jak również muzyki etnicznej
• uczestniczy w twórczym tańcu według koncepcji Batti Strauss i Pedagogiki zabawy KLANZA
• estetycznie, rytmicznie porusza się przy muzyce.

III. Metody i formy pracy

1. Metody

W realizacji treści wykorzystane zostaną metody typowe dla edukacji muzycznej:

• metoda analityczno-percepcyjna
• metoda problemowo-twórcza – stosowana w tworzeniu muzyki (samodzielne tworzenie akompaniamentu do piosenki, ilustracje muzyczne do wierszy, melodie, rytmy, układy ruchowe). Jej zastosowanie pozwala na wyzwolenie inwencji twórczej dziecka i zaangażowania jego myślenia
• metoda problemowo-analityczna – stosowana w czasie słuchania muzyki, w celu kształcenia przede wszystkim umiejętności percepcji. Istotne jest w tym przypadku, aby słuchanie muzyki zostało sprzężone z umiejętnością jej rozumienia i analizowania w trakcie utworu
• metoda ekspresji, która polega na umożliwieniu dzieciom kontaktu z dziełem muzycznym. W przedszkolu mogą to być koncerty „na żywo”, spektakle muzyczne itp.
• metoda organizowania i rozwoju działalności muzycznej dziecka, której głównym celem jest zintegrowanie różnorodnych form i metod pracy wychowawczych np. podczas przygotowania podopiecznych do uroczystości, spektakli muzycznych, koncertów itp.

Podczas zajęć zastosowane zostaną również metody:

• Emila Jacquesa Dalcroze’a
• Carla Orffa
• aktywnego słuchania muzyki Batti Strauss
• pedagogiki zabawy KLANZA.

2. Formy:

• śpiew
• gra na instrumentach
• ruch przy muzyce
• słuchanie muzyki
• tworzenie muzyki.

IV. Charakterystyka ćwiczeń muzyczno-ruchowych

Przystępując do przedstawienia treści programowych z zakresu zajęć muzyczno-ruchowych należy podkreślić, że podobnie jak inne działy pracy w przedszkolu, zajęcia te muszą być prowadzone planowo i systematycznie.

Dźwięki wysokie i niskie

Opanowanie pojęcia wysokości dźwięku wymaga u dzieci wielu specjalnych ćwiczeń i zabaw, których założeniem jest kojarzenie odpowiedniego rejestru muzyki ze znanymi dziecku czynnościami, przebiegającymi „wysoko” lub „nisko”. Na przykład: gdy dziecko usłyszy akompaniament w wysokich rejestrach fortepianu, wspina się na palce i „zrywa jabłka z drzewa”, na melodię w basie – „podnosi jabłka strącone przez wiatr”.

Kierunek linii melodycznej

W miarę uwrażliwiania na wysokość dźwięku dzieci zaczynają spostrzegać wznoszący się i opadający kierunek linii melodycznej, ilustrując ją ruchem. Sam ruch ma tu inny nieco charakter, wyraża nie określony statycznie poziom, lecz wznoszenie się i opadanie, na przykład: kucanie i podnoszenie się, stopniowe wznoszenie i opuszczanie ręki, opuszczanie i wznoszenie trzymanego balonika.

Rozróżnianie kierunku linii melodycznej najlepiej utrwali własne doświadczenie dziecka, polegające na badaniu słuchem brzmienia kolejnych dźwięków szeregu podstawowego na fortepianie, dzwonkach, ksylofonach, metalofonach.

Barwa dźwięku

Dziecko trzyletnie ma już pewien stopień wrażliwości na barwę. Potrafi odróżnić głos męski od żeńskiego, rozpoznaje niektóre odgłosy z otoczenia, jak szczekanie psa, miauczenie kota, klakson samochodu itp. Zadaniem przedszkola jest rozwijanie tych umiejętności, a następnie poszerzanie ich o rzadziej spotykane efekty akustyczne, jak również barwę niektórych instrumentów o nieokreślonej i określonej wysokości dźwięków.

Dobre efekty w utrwalaniu zapamiętywania barwy instrumentów dają zabawy ruchowe, których założeniem jest reakcja na sygnał. Przykładem może być zabawa „Koniki”: dzieci skaczą swobodnie po sali przy akompaniamencie bębenka („rozbrykane koniki”). Na dźwięk talerza uderzanego pałką stają na czworakach i „piją wodę”, następnie kładą się na plecach, „aby wypocząć”. Gdy wraca rytm bębenka, „koniki” znów galopują.

W starszych grupach ćwiczenia można utrudniać, zestawiając większą liczbę instrumentów, instrumentów także mniej kontrastujące barwy, np. dźwięk trójkąta i dzwonków lub kołatki i drewienek.

Dynamika dźwięku i jej zmiany

Mówiąc o uwrażliwianiu dziecka na różnice dynamiczne w muzyce należy zaznaczyć, że chodzi tu o siłę dźwięku nieprzekraczającą oznaczenia mf (średnio głośno). Uwrażliwianie dzieci na różnice głośności dźwięków w muzyce, najczęściej realizuje się w przedszkolu poprzez zabawy muzyczno-ruchowe, w których sygnałem jest nagła zmiana dynamiki w akompaniamencie.

Są to zabawy rytmiczne lub ilustracyjno-inscenizacyjne. Na przykład: dzieci biegną lekko na palcach po okręgu koła przy dyskretnym, przyciszonym akompaniamencie fortepianu. Gdy usłyszą głośno graną melodię w rytmie marsza, tworzą pary i maszerują dookoła. Pierwsza melodia oznacza powrót do biegu.

Kształcenie poczucia rytmu

Powtarzanie prostego rytmu powiązanego z tekstem należy do pierwszych zadań w kształceniu muzycznym przedszkolaka. Na przykład: dzieci powtarzają rytmizowany tekst równocześnie klaszcząc lub też wykonują zadanie wiążąc recytację tekstu z inną formą ruchu.

Najbogatszym źródłem różnorodnych rytmów są piosenki dziecięce. Nie każda piosenka sugeruje konieczność i celowość wprowadzenia ćwiczenia rytmicznego. Wybrany przez nauczycielkę rytm do opracowania i utrwalenia powinien wyraźnie zaznaczyć się w piosence, dominować w niej lub występować w najbardziej charakterystycznych fragmentach.

Śpiew

Piosenkę prezentujemy na początku zajęć: jako wprowadzenie bloku tematycznego, pojedynczego tematu bądź ilustrację bajki, opowiadania, zagadnienia. Naukę rozpoczynamy od refrenu – powtarzanie kolejnych fragmentów refrenu za nauczycielem lub nagraniem. Następnie nauczyciel śpiewa zwrotki, a dzieci włączają się w refrenie; potem następuje nauka zwrotek, a na końcu śpiewanie piosenki w całości. Zabawą utrwalającą piosenkę jest rytmizacja tekstu – dzieci powtarzają za nauczycielem kolejne fragmenty, recytując je w rytmie piosenki, następnie powtarzają z melodią w wolnym tempie, a potem śpiewają całość. Zabawa ruchowa – wprowadzenie drobnego ruchu ilustrującego tekst piosenki, który pomoże w opanowaniu jej tekstu. Aby sprawdzić stopień opanowania tekstu piosenki, można ją zaśpiewać, celowo przekręcając niektóre słowa i prosić dzieci, by poprawiały je na właściwe. Mali podopieczni bardzo lubią taką zabawę, a przy okazji chętnie i szybko się uczą. Po utrwaleniu piosenki można zaśpiewać ją w szczególny sposób – w grupach, z solistami, dołączając prosty układ ruchowy lub akompaniament z użyciem gestodźwięków albo kilku instrumentów perkusyjnych itp. W ten sposób dzieci będą obcować z piosenką jako małym utworem muzycznym. Warto wracać do nauczonych wcześniej piosenek, nie tylko powtarzając je lub wykorzystując podczas przedszkolnych uroczystości, lecz także w formie konkursów, list przebojów itp. Oprócz piosenek należy uczyć dzieci także prostych śpiewanek oraz sięgać do muzyki ludowej, którą dzieci łatwo przyswajają. Dobrze byłoby połączyć ją z zabawą ruchową lub tańcem. Rodzime melodie świetnie nadają się do rozmaitych muzycznych działań. Są też dziedzictwem kulturowym, tym bardziej warto, by poznawały je kolejne pokolenia. Przykłady: Grozik, Koziorajka, Jaworowi ludzie, Uciekła mi przepióreczka, Konik i wiele innych, znanych w różnych regionach Polski.

Granie na instrumentach

Wprowadzając dzieci w świat dźwięków, warto proponować im różne zabawy, dzięki którym przekonają się, że grać można niemal na wszystkim – nawet na własnym ciele. Należy pozwolić podopiecznym na odkrywanie gestów połączonych z dźwiękiem (klaskanie, tupanie, pstrykanie itp.). Mogą wymyślać akompaniamenty lub wzory rytmiczne złożone z gestodźwięków, towarzyszące śpiewaniu lub układom ruchowym. Warto zachęcać dzieci do konstruowania instrumentów z przedmiotów codziennego użytku. Takie działanie rozwija u dzieci kreatywność i jest inspiracją do własnych dźwiękowych poszukiwań. Z klocków, pudełek, gazet, plastikowych lub drewnianych łyżek i różnych pojemników można nie tylko skonstruować dźwiękowe instalacje, lecz także stworzyć „orkiestrę” – na wzór prawdziwej. Rozdając dzieciom instrumenty perkusyjne, należy podkreślać, wielokrotnie, że to nie są zabawki, ale trzeba też pozwolić im na próby zagrania na nich na różne sposoby. Wychowankowie dość często powinni zamieniać się instrumentami. Na instrumentach można towarzyszyć śpiewaniu piosenki np. z podziałem na grupy (wokalną i instrumentalną) lub zagrać na nich utwory stricte instrumentalne, tworząc tzw. partyturę rytmiczną, za pomocą której dzieci mogą ilustrować poszczególne brzmienia wymyślonymi przez siebie znakami i kolorami albo układać w formie przestrzennej z użyciem różnych rekwizytów (klocki, kasztany, guziki, kolorowe cukierki itp.). Poszczególne grupy instrumentalne najpierw ćwiczą swoje partie oddzielenie, potem jednocześnie po dwie grupy, a na końcu wszyscy wykonują całość. W ten sam sposób można konstruować partytury realizowane odgłosami i gestodźwiękami. Za pomocą odgłosów, gestodźwięków, grających przedmiotów i instrumentów dzieci mogą także tworzyć ilustracje dźwiękowe na określony temat, np. odgłosy lasu, łąki, deszczu, wiejskiego podwórka, ruchu ulicznego, dźwięki z kosmosu, rozmowy robotów itp.

Słuchanie muzyki

Słuchanie z dziećmi muzyki artystycznej powoduje, że jest ona przez nie postrzegana w sposób naturalny, bez uprzedzeń i stereotypów, w myśl których często bywa uznawana za niezrozumiałą, skomplikowaną i nudną. Warto zastosować metodę aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss, opartą na łączeniu percepcji z różnymi formami aktywności: ruchem w zakresie małej motoryki, prostymi układami ruchowymi, towarzyszeniem odgłosami, gestodźwiękami lub grą na instrumentach perkusyjnych, animacją rekwizytów, tworzeniem żywych obrazów itp. Percepcję muzyki wychowankowie mogą opisywać na różne sposoby – poprzez rozmowę o jej nastroju czy dzielenie się wrażeniami i odczuciami, a także wyrażać środkami pozamuzycznymi – tworząc kompozycje plastyczne lub opowiadania na podstawie wysłuchanego utworu. Oprócz działania na wyobraźnię młodych słuchaczy należy także wzbogacać ich doświadczenia, prezentując brzmienia różnych instrumentów – oddzielnie i w konkretnych utworach muzycznych, z nawiązaniem do struktury lub elementów słuchanej muzyki. Bardzo ważny jest czas percepcji – dobierając odpowiedni repertuar z literatury muzycznej, trzeba pamiętać, żeby długość utworów nie przekraczała 5 minut.

Ruch przy muzyce

Metoda aktywnego słuchania muzyki według Batii Strauss pozwala dzieciom uczestniczyć w utworze muzycznym – radośnie – i rozumnie go odbierać. Podopieczni słuchają utworu i wykonują proste ruchy rytmiczne na siedząco albo ruchy taneczne według wskazówek nauczyciela. Takie słuchanie muzyki integruje różne formy aktywności: słuchanie, granie, tańczenie i śpiewanie z elementami pantomimy, dramy i różnych form plastycznych, a ponadto zapoznaje dzieci z różnymi aspektami dzieła muzycznego – jego formą, tempem i rytmem oraz dynamiką i barwą. Należy uwzględniać potrzebę ruchu, szczególnie ważną dla dzieci w wieku przedszkolnym. Warto często proponować im zabawy rozwijające małą motorykę, co będzie bardzo przydatne później, w czasie, gdy dzieci będą uczyć się pisać. Każdy rodzaj muzyki może stanowić podstawę do przeprowadzenia zabaw ruchowych, wskazane jest więc jej różnicowanie. Ruchowi przy muzyce mogą towarzyszyć rekwizyty, najlepiej wykonane samodzielnie przez dzieci – wpływa to na zwiększenie elastyczności, płynności i precyzji ruchu.

Tworzenie muzyki (działania kreatywne)

W każdej formie aktywności muzycznej jest miejsce na działania twórcze, rozwijające kreatywność dzieci. Nauczyciel powinien zachęcać swoich podopiecznych do działań twórczych zarówno ukierunkowanych, jak i swobodnych oraz nagradzać ich wysiłki pochwałami i ocenami. Przykładem może być zabawa „Punkty, plamy i linie”. Polega ona na tworzeniu z różnych drobnych przedmiotów codziennego użytku (kawałki sznurka, szmatki, fasolki, jabłka, orzechy) abstrakcyjnych kompozycji plastycznych i odzwierciedlaniu ich kształtów – punkty, plamy i linie – w muzyce, poprzez grę na różnych instrumentach perkusyjnych – punkty dźwiękowe, plamy dźwiękowe, linie melodyczne. Kompozycja taka odczytywana jest wówczas jak partytura – od lewej strony do prawej.

Wiedza o muzyce (wprowadzenie niektórych pojęć muzycznych)

Wiedzę muzyczną należy wprowadzać stopniowo, poprzez działania praktyczne, w formie zabawy. Nauczyciel powinien często rozmawiać z dziećmi o muzyce i związanych z nią zagadnieniach, jednak te pogadanki nie mogą zajmować zbyt wiele czasu. Warto wizualizować muzykę, ponieważ uczniowie w większości są wzrokowcami. Służą temu sprawdzone od dawna sposoby, takie jak fonogestyka, umożliwiająca „pokazanie” melodii oraz tataizacja, dzięki której odczytuje się rytm z uwzględnieniem jedynie relacji czasowej między ćwierćnutami (odczytywanymi „marszowo” na sylabie „ta”) a ósemkami (odczytywanymi dwa razy szybciej na sylabie „ti”) oraz pauzy ćwierćnutowej (na sylabie „sza”). Wizualizacji muzyki służą także rekwizyty oraz różne grające przedmioty.

V. Przykłady ćwiczeń muzyczno-ruchowych

1. Ćwiczenia słuchowo-ruchowe uwrażliwiające na różne elementy muzyki: dynamiczne, agogiczne, artykulacyjne i w reagowaniu na element melodyczny

• „Jakie to zwierzę?” – Dzieci naśladują odgłosy odtwarzane z płyty i nazywają, co to za zwierzę. Później naśladują ruchy rozpoznanych zwierząt. Nauczyciel pyta dzieci: jakie to zwierze? Jak się porusza? Jak wygląda, kiedy je? Jak wygląda, kiedy śpi? Jak wygląda, kiedy się bawi?
• „Duch” – Zabawa polega na rozpoznawaniu kolegów i koleżanek po głosie (rozwijanie wrażliwości słuchowej). Dzieci siadają na dywanie w rozsypce. Jedno z dzieci stoi tyłem do wszystkich. Drugie dziecko (wybrane po cichu, poprzez klepnięcie w ramię), wydaje odgłos ducha. Dziecko pierwsze ma za zadanie wrócić do reszty grupy i rozpoznać, kto wydał odgłos.
• „Drzewa na wietrze” – Dzieci ustawiają się na dywanie w rozsypce; każde musi mieć wokół siebie miejsce. Przedszkolaki są drzewami, a usłyszana muzyka będzie warunkować siłę wiatru (głośność muzyki albo szybkość). Dzieci reagują na muzykę (wiatr), odpowiednio machając rękami (gałęziami) i chwiejąc się.
• „Budowanie wieży” – Dzieci mają za zadanie budować wieżę z kolorów dobranych na podstawie usłyszanych dźwięków. Przykładowo: wysoki dźwięk – kolor żółty, niski dźwięk – kolor niebieski, średni dźwięk – kolor czerwony. Dzieci układają wieżę według zagranych na pianinie bądź cymbałkach dźwięków.
• „Dotykam tego, co słyszę” – Zabawa na skupienie uwagi. Dzieci obserwują ruchy nauczyciela, ale robią tylko to, co usłyszą. Nauczyciel mówi na głos: Dotykam głowy, ramion, nosa, brzucha… Jednocześnie pokazuje, jak dotyka poszczególnych części ciała, co jakiś czas dotykając nie tego, co mówi. Zwracamy uwagę, czy dzieci wykonują polecenia słowne (np.: Tu są Wasze brzuchy? Na środku twarzy?).

2. Ćwiczenia kształcące dyscyplinę rytmiczną: odzwierciedlanie ruchem wartości rytmicznych, metrum muzycznego, tematów rytmicznych, rozwijanie wyobraźni przestrzennej, improwizacja ruchowa

• Nauczycielka zajmuje miejsce w kole. Dzieci podają sobie ręce, słuchają rytmu wystukiwanego na bębenku. Wolne uderzenia – dzieci stawiają miarowo ciężkie kroki, uderzenia szybsze – dzieci starają się maszerować coraz szybciej. Miejsce w kole zajmują kolejno wyznaczone przez nauczycielkę dzieci. Wystukują rytm w dowolnym tempie, pozostałe dzieci poruszają się zgodnie z nim.
• „Rysowanie odgłosów” – Dzieci rysują oznaczenia konkretnych ruchów (np. klaśnięcie – kółko, tupnięcie – kwadrat, skok – trójkąt). Nauczyciel pokazuje proste, krótkie układy ruchów (np. dwa klaśnięcia, skok, jedno tupnięcie). Dzieci mają wysłuchiwać odgłosów i na ich podstawie rysować odpowiedniki graficzne. Można też zrobić wersję z kolorami – dzieci będą układać kolorowe karteczki albo klocki. Stopniowo zwiększamy poziom trudności: najpierw rysujemy tylko ruchy, później też oznaczamy rytm – np. szybkie klaśnięcia mają znajdować się bliżej siebie, pozostałe w większej odległości.
• „Wyklaskiwanie rymowanek” – Wyklaskiwanie rytmu wskazanego przez nauczyciela podczas recytacji znanych dzieciom rymowanek, np. Siała baba mak…, Cztery słonie, zielone słonie…, Kosi, kosi łapci, pojedziem do babci…): dłonią o dłoń, później o uda, później samymi paluszkami. Stopniowo do rytmu dodajemy kolejne elementy, urozmaicając „choreografię” – np. skok na końcu każdego wersu, naprzemienne klaskanie i tupanie, ukłony.

3. Ćwiczenia z techniki ruchu: wyrabiające poczucie świadomego ruchu, rozwijające koncentrację uwagi, doskonalące koordynację ruchów, naprężająco-rozluźniające, inhibicyjno-incytacyjne

Przerwa w muzyce jest sygnałem do zatrzymania się, zaś powrót akompaniamentu – do kontynuacji ruchu.

• „Figurki” – Na przerwę w muzyce każde dziecko tworzy dowolną figurę (pojedynczo lub w grupkach).
• „Nakręcane zabawki” – Dzieci poruszają się zgodnie z akompaniamentem, naśladując wybrane zabawki. Na przerwę w muzyce zatrzymują się w bezruchu.
• „Zerwany film” – Dzieci są „bohaterami filmowymi” – „fabuła” dostosowana do charakteru akompaniamentu. Na przerwę w muzyce „ruchomy film” zamienia się w „fotografię”.
• „Hop, stop, bęc” – Na przerwę w muzyce dzieci reagują ruchem w zależności od podanego sygnału słownego: hop – podskok i zatrzymanie w bezruchu, stop – postawa „na baczność”, bęc – siad skrzyżny.
• „Kto zapamięta?” – Przed rozpoczęciem zabawy prowadząca podaje sposoby reakcji na kolejno pojawiające się przerwy w muzyce. Zadaniem dzieci jest zapamiętać kolejność poleceń i wykonać je (np. pierwsza przerwa – stanie na jednej nodze, druga – ustawienie dwójkami, trzecia – ustawienie w kole, itp.).
• „Roboty” – Zabawa z elementami naprężenia i rozluźnienia. Przy akompaniamencie instrumentalnym dzieci poruszają się jak roboty – mięśnie są mocno napięte, ruchy krótkie, „sztywne”. Na określony sygnał rozluźniają się w skłonie w przód – ręce i głowa swobodnie i luźno opuszczone – „roboty są zepsute”.
• „Słuchaj i licz” – Zabawa z elementem przeliczania. Na przerwę w muzyce dzieci ustawiają się w kółka o takiej liczbie osób, jaką poda prowadząca.
• „Staraj się dotknąć” – Na przerwę w muzyce dzieci starają się dotknąć rzeczy wywołanej przez prowadzącą.
• „Znajdź swoją parę” – Dzieci dobierają się parami. Przy muzyce poruszają się swobodnie pojedynczo po sali. Na przerwę w muzyce wracają do swoich par.

4. Tańce integracyjne różnych narodów świata, w tym tańce etniczne

• Dzieci idą w kole, w określonym kierunku, na hasło „tańczymy”, nauczycielka rozpoczyna śpiew dowolnej piosenki, dzieci dobierają się parami i obracają wokoło.
• „Niteczka” – Zabawa polega na zwinięciu i rozwinięciu spirali z trzymających się za ręce uczestników tańca. Nauczyciel śpiewa i prowadzi zabawę.
• „Róża” – Taniec korowodowy – korowód kolisty, zamknięty z jednym solistą w środku – o charakterze zabawy. Kolejne części tańca są wykonywane w coraz szybszym tempie. Zabawie towarzyszy śpiew. Wszyscy uczestnicy ujmują się w duże koło. Jedna osoba zastanawia się, kogo wybrać spośród tańczących w kole. Pozostali tańczą w kole, często zmieniając kierunek krążenia w niespodziewanych momentach.
• „Polka tramblanka” – Dzieci biegną na palcach, podnosząc zgięte nogi do tyłu i przytupując dwa razy w miejscu. Pary ustawiają się w kole, chłopiec staje od środka, podaje partnerce zgiętą rękę. Dzieci zwracają się przodem do partnerów. Podczas czterech pierwszych taktów melodii dziewczynki obiegają swoich chłopców, podczas następnych czterech, chłopcy biegną wokół partnerek, przy ostatnich czterech taktach dzieci podają obie ręce partnerom i obracają się drobnym biegiem dookoła. Dziewczynki stają w kole, zwrócone twarzą do środka i miarowo klaszczą. Chłopcy znajdujący się wewnątrz biegną po obwodzie koła, wracając wraz z końcem melodii na swoje miejsce. Pary biegną dookoła, następnie przechodzą środkiem i ustawiają się w równej kolumnie. Przy zakończeniu melodii następuje zwrot plecami do partnerów i podanie rąk dzieciom stojącym z boku. Dwa szeregi chłopców i dziewczynek wiążą dwa oddzielne kółka i obracają się w nich lekkim biegiem. Chłopcy zatrzymują się i unoszą w górę podane ręce. Dziewczynki wbiegają szeregiem dookoła, zachowując ustawienie przodem do chłopców, tyłem do środka koła. Dobiegają do swych partnerów i podają im obie ręce. Dzieci w parach obracają się, a następnie biegną parami po obwodzie koła.

5. Aktywne metody słuchania muzyki metodą Batii Strauss i Pedagogiki zabawy KLANZA

• „Wesoła i smutna” – W rytmie akompaniamentu dzieci przemieszczają się w dowolnych kierunkach w sali. Kiedy usłyszą skoczną, wesołą melodię, dobierają się parami i podskakują z nogi na nogę. Kiedy melodia ma charakter smutny, w parach podają sobie ręce, opuszczają głowy i powoli obracają się w małych kołach.
• „Echo z piłkami” – Dzieci siedzą w kole. W tle słychać muzykę klasyczną. Każdy trzyma piłkę (tenisową lub nieco większą). Nauczyciel improwizuje piłką jednotaktowy motyw rytmiczny w ustalonym takcie, pasujący do rytmu słuchanego utworu. Dzieci powtarzają (z użyciem piłki) wartości rytmiczne, w określonym momencie utworu (gdy motyw przewodni melodii się powtarza). Przykładowy sposób wykonania: ćwierćnuty – dotknięcie piłką podłogi, ósemki – odbicie piłki o podłogę, szesnastki – obrót piłki wokół osi, półnuta – przeturlanie do sąsiada itp.
• „Jesienne (ew. w zależności od pory roku zimowe lub wiosenne) rytmy” – Zabawa polega na realizacji rytmów klaskaniem lub na instrumentach perkusyjnych. Rytmy ułożone są na podłodze przez nauczyciela (lub później przez jednego z uczniów) z różnych „darów jesieni”: kasztanów, żołędzi, różnej wielkości orzechów, jabłek itp. Każdy rodzaj „rekwizytu” symbolizuje inny rodzaj wartości rytmicznych – np. żołędzie – ósemki, kasztany – ćwierćnuty, jabłka – półnuty (należy zadbać o relacje dotyczące wielkości, to znaczy, aby dłuższe wartości przedstawione były przez większe przedmioty). Rytm ujęty jest w takty (2 lub 4) o ustalonym wcześniej metrum. Rolę kresek taktowych mogą odegrać patyczki. Dzieci wyklaskują rytm, powtarzając go bez przerwy. W tym czasie nauczyciel, wymieniając przedmioty, wprowadza drobne zmiany w rytmie np. zamiast kasztana kładzie dwa żołędzie, zamiast dwóch kasztanów kładzie jabłko itp. Zadaniem dzieci jest realizacja rytmu ze zmianami. Trudniejszy wariant zabawy polega na przyporządkowaniu każdemu rodzajowi wartości rytmicznych konkretnego instrumentu perkusyjnego np. wszystkie ósemki (żołędzie) grane są przez bębenki, ćwierćnuty (kasztany) wykonane są na drewienkach itp.
• „Kwoka i pisklaki” – Zabawa z chustą animacyjną. Jedno dziecko staje tyłem do pozostałych. Reszta siada na dywanie w kole przykryta chustą animacyjną. Jedno z dzieci jest kwoką (wybrane poprzez klepnięcie w ramię), inne są jej pisklakami. Wszystkie wydają dźwięki w zależności od swojej roli (kokoko, pipipi). Wybrane na początku dziecko ma za zadanie spróbować zgadnąć po głosie, kto jest kwoką, a później po dźwięku odnaleźć tę osobę.
• „Kierunek melodii” – Celem zabawy jest odzwierciedlenie ruchem ciała kierunku linii melodycznej. Zabawę tę można wykonywać w kilku wersjach. Najprostszą z nich jest pokazywanie kierunku za pomocą ruchu rąk. Gdy melodia idzie w górę – ręce unoszą się, gdy schodzi w dół – opadają. Ćwiczenie to można wykonywać również w formie konkursu. Dzieci stoją wtedy parami, tyłem do siebie (tak, aby się nie widziały). Wygrywa ta para, której ruch rąk był najbardziej adekwatny do muzyki, a przy tym ruch jednej osoby był najbardziej zbliżony do ruchu partnera. Kierunek melodii można również odzwierciedlić za pomocą kroków. Kroki do przodu oznaczają melodię idącą do góry, kroki do tyłu – melodię opadającą.
• „Reakcja na dotyk” – Zabawa odbywa się w parach. Osoby stoją jedna za drugą. Osoba stojąca z przodu improwizuje melodię opartą na ustalonych grupach i wartościach rytmicznych. Każda grupa „wywoływana” jest poprzez dotknięcie przez osobę stojącą z tyłu określonego miejsca na ciele osoby improwizującej, np. czubek głowy – ćwierćnuty, prawe ramię – ósemki, lewe ramię – triola itp.
• „Muzyka barwna jak motyle” – Zabawa polega na słuchaniu muzyki (kilka fragmentów różniących się między sobą barwą, nastrojem itp.) i dobieraniu pasujących do nich kolorów. Uczniowie kolorują kontury motyli (do każdego fragmentu jeden motyl).

6. Rozwijanie różnych form ekspresji z zastosowaniem różnorodnych rekwizytów

• „Skakanki” – Dzieci chodzą po sali w dowolnych kierunkach w rytmie ćwierćnut, mając w rękach skakanki. Gdy usłyszą rytm ósemkowy, skaczą w tym rytmie na obu nogach w miejscu przez skakanki. Gdy znów usłyszą ćwierćnuty, wracają do spaceru po sali.
• „Nastrój” – Każde dziecko dostaje instrument i próbuje na nim wygrać swój obecny nastrój.
• „Dyrygent” – Każde dziecko ma instrument. Dzieci stają w szeregu. Prowadzący jest dyrygentem. Umawia się z dziećmi na znaki muzyczne – dyrygowanie:
  • ręce wysoko w górze – instrumenty grają najgłośniej
  • im niżej ręce dyrygenta, tym ciszej grają instrumenty
  • ręce opuszczone – cisza
  • Należy uważnie obserwować dyrygenta! Orkiestra musi grać jednakowo! Nikt nie może fałszować i nie stosować się do ruchów dyrygenta.
• „Iskierka” – Ustawiamy się w kole, każde dziecko ma instrument. Prowadzący wygrywa na swoim instrumencie pojedynczy dźwięk – iskierkę, która musi przejść przez całe koło, czyli każde dziecko musi zagrać ją na swoim instrumencie. Prowadzący podaje iskierkę w różnym tempie – nie można się pomylić ani zaspać.
• „Gra w pogodę” – Na brystolu narysowana jest wymyślona wyspa Fantazja z sześcioma różnymi rodzajami pogody, oznaczonymi w sposób symboliczny. Pod ilustracją znajduje się klucz do użytych oznaczeń. Na wyspie występują jednocześnie wszystkie rodzaje pogody: w jednym miejscu świeci słońce, w innym pada deszcz, grad lub śnieg. Dzieci próbują opisać dźwiękowo różne rodzaje pogody. Prowadzący rozpoczyna podróż po wyspie Fantazja poprzez pokazywanie wskaźnikiem różnych rodzajów pogody, które są następnie opisywane przez uczestników na instrumentach. Należy pamiętać, że nie każdy instrument może wygrać każdą pogodę, np.: słońce – ciężko przedstawić na bębenku. Dziecko, które uzna, że jego instrument nie obrazuje pokazywanej pogody, nie gra w tym momencie.
• „Relaksacja – wiosenny spacer” – Dzieci siadają na krzesełkach, mogą położyć głowy i ręce na ławkach. Zamykają oczy. (podkład na płycie – muzyka relaksacyjna). Prowadzący wypowiada tekst:
  • „Wyobraź sobie, że powoli wychodzisz na dwór… ale gdy znalazłeś się na zewnątrz, zauważyłeś, że wszystko się zmieniło. Widzisz przed sobą ogród. Idziesz ogrodową aleją. Aleja otwiera się na bezkres zieleni, bieli i błękitu. Słońce i wigor natury dają ci energię… Podążasz ścieżką wśród traw i kwiatów, wzdłuż strumienia… Bieli się rumianek, bielą się skrzydła motyli… Tymczasem strumień doprowadza cię na skraj lasu. Cień drzew przynosi ulgę i spokój w środku upalnego dnia. Las rzednie, a ty wychodzisz na ubielony liliami brzeg mieniącego się światłem jeziora. W wodnym krysztale przegląda się niebo usiane białymi obłokami. Ścieżka prowadzi dalej wzdłuż brzegu w znajome rejony. Nad jeziorem błyszczy tarcza zachodzącego słońca. W oddali migocze białe światło w oknach domów. A ty słyszysz pszczoły i muchy przygotowujące się do snu. Niebo chmurzy się. Błyskawice sięgają za horyzont, rozpalając pociemniały nieboskłon do białości. Deszcz zmywa upał. Ty dostrzegasz budynek przedszkola… wchodzisz po cichu do środka, powracasz na swoje miejsce i otwierasz oczy…”

VI. Ewaluacja

Głównym zdaniem ewaluacji innowacji będzie uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy jej założenia i cele zostały osiągnięte. Zostanie ona przeprowadzona na podstawie:

• nagrań filmowych
• obserwacji dzieci podczas zajęć, jak również podczas uroczystości przedszkolnych, konkursów muzycznych.

Z wnioskami po zakończonej i podsumowanej innowacji zapoznani zostaną:

• Dyrektor przedszkola
• Rada Pedagogiczna

VII. Bibliografia

1. Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu Dorota Malko, Wyd. Szkolne i pedagogiczne, Warszawa, 1988
2. Kalendarz muzyczny w przedszkolu Urszula Smoczyńska, Wyd. Szkolne i pedagogiczne, Warszawa, 1992
3.  Zabawy rytmiczne i umuzykalniające dla dzieci Jadwiga Grafczyńska, Maria Dąbrowska, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa, 1964
4. Muzykolandia przedszkolaka. Scenariusze zajęć dla nauczycieli rytmiki i wychowania przedszkolnego Adrianna Furmanik – Celejewska, Wyd. Difin, Warszawa, 2016

Strony internetowe:

1. przedszkola.net.pl/innowacje/w-krainie-muzyki.html
2. pp14.pila.pl/tomy/innowacje/6
3. inspiracje-muzyczne-do-podrecznika-Klasa-1.pdf

Autor: Joanna Kondratowicz – Czytelniczka Portalu