Mając na uwadze dobro ucznia z ADHD, dbając o to, by praca korekcyjno-kompensacyjna przyniosła pożądane efekty, dobierając metody pracy, musimy przede wszystkim ucznia gruntownie poznać. Musimy wiedzieć jakie są jego mocne, a jakie słabe strony.
Wybór odpowiednich metod pracy z dzieckiem nadpobudliwym nie jest łatwy. Trzeba wziąć pod uwagę sferę w jakiej nadpobudliwość występuje i nasilenie jej objawów. Metody dobiera się do specyficznych potrzeb dziecka, jego osobowości i indywidualnych sytuacji. Pamiętamy więc o zasadzie indywidualizacji. Uczniowie z zaburzeniami rozwojowymi wymagają specjalnej organizacji procesu terapeutycznego (odpowiedniego doboru treści, metod i warunków pracy).
W organizowaniu procesu terapii najistotniejsze znaczenie ma forma terapii zajęciowej z trafnie dobranymi walorami reedukacyjnymi, kompensacyjnymi, korekcyjnymi, wzmacniającymi, usprawniającymi funkcje [1].
M. Leskowska [2] zaproponowała metody pracy z uczniem z ADHD ze względu na występujące u niego objawy. Przedstawiono je w poniższej tabeli.
Tabela 2. Metody pracy z uczniami z ADHD
| Objawy | Metody pracy | |
| Impulsywność | – Częste wtrącanie się do rozmowy – Przerywanie innym ich pracy – Kłopoty z przewidzeniem konsekwencji swojego postępowania – Są niewolnikami „już” i „zaraz” – Mają kłopot z zastosowaniem zasad, pomimo że je znają – Nie potrafią skupić uwagi na jednym bodźcu | – Ustalanie zasad funkcjonowania w klasie – Przypominanie ich – Ustalenie konsekwencji – Wyciąganie konsekwencji – Dopilnowanie |
| Nadruchliwość | – Kłopoty z odroczeniem reakcji – Nerwowe ruchy rąk bądź stóp – Nadmierna gadatliwość – Ciągle jest w ruchu – Trudności z cichą zabawą, usiedzeniem w jednym miejscu | – Gimnastyka śródlekcyjna – Dodatkowe funkcje w klasie – Wyznaczanie dodatkowych zadań dla ucznia – Proszenie ucznia o pomoc, np. przy rozwieszeniu mapy – Chwalenie za utrzymanie spokojnego zachowania |
| Zaburzenia koncentracji uwagi | – Brak umiejętności zaplanowania swoich działań na przyszłość – Kłopoty z zaplanowaniem swojej pracy – Trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach – Niewypełnianie poleceń lub ich niekończenie – Kłopoty z organizacją pracy – Łatwość rozproszenia pod wpływem zewnętrznych bodźców – Zapominanie o codziennych sprawach | – Zwracanie uwagi na wykonywane zadanie – Przypominanie o konsekwencjach – Zadania do wykonania w małych dawkach – Wydawanie jednego jasnego i skonkretyzowanego polecenia – Powtarzanie instrukcji przez ucznia oraz nauczyciela – Korzystanie z pomocy wizualnych |
Źródło: Paszkiewicz A., Kariera szkolna uczniów z ADHD, Delfin SA, Warszawa 2012, s.116-117 za: M Leskowska, 2005, http://www.eid.edu.pl/archwum/2005,103/wrzesień,211/indywidualny_plan_edukacyjny,1814.html
Leskowska skupia się na trzech głównych objawach ADHD i proponuje proste i sprawdzone metody pracy zauważane również przez innych znawców tematu. Zwrócić uwagę należy na tak prostą rzecz jak chwalenie ucznia. Terapeuta musi zauważać i podkreślać najmniejsze przejawy zachowań pozytywnych. To bardzo motywuje ucznia do takich zachowań w przyszłości i buduje jego poczucie wartości. Wpływ na motywację do dalszych działań ma również angażowanie dziecka do pomocy w różnych drobnych pracach.
Analiza ADHD pozwoliła naukowcom opracować strategie, które motywują ucznia, poprawiają zachowania niepożądane, wzmacniają procesy poznawcze i w konsekwencji ich zastosowanie może przynieść pozytywne efekty w pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo. Jest to bardzo trudna i wyczerpująca praca, ale często skuteczna, gdy wykazujemy konsekwencję i determinację w jej wykonywaniu.
Należy pamiętać, że wszelkie stosowane metody pracy, aby okazały się skuteczne, muszą być stosowane systematycznie i przez dłuższy okres czasu. Cierpliwość i konsekwencja będzie wynagrodzona pozytywnymi efektami. Omówmy wybrane przydatne w terapii ADHD metody.
Metoda relaksu ma charakter uniwersalny i może być wykorzystywana w oddziaływaniu terapeutyczno-wychowawczym wobec dzieci z ADHD, których udziałem są często napięcia fizjologiczne, których źródłem są lęki. Sytuacje szkolne (wymagania niejednokrotnie przekraczające możliwości ucznia, środowisko rówieśnicze nie rozumiejące odmienności i nierzadko wyśmiewające) dostarczają dziecku wielu napięć. Stwarza to potrzebę uczenia dzieci nadpobudliwych ćwiczeń relaksacyjnych zmniejszających stany napięcia [3].
Jakobson [4] opracował technikę relaksacyjną stopniowaną. Jego zdaniem, uczenie się relaksacji polega na wykonywaniu ruchów rąk, nóg, tułowia, twarzy w celu napinania i rozluźniania kolejnych grup mięśni. Ma to służyć zauważeniu różnicy we wrażeniach płynących z mięśni napiętych a wrażeniach płynących z mięśni rozluźnionych. Po serii systematycznych ćwiczeń rozwija się umiejętność automatycznego odprężania mięśni. Proponujemy dzieciom wykonywanie celowych ruchów wymagających przeplatanie dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni w czasie zabawy, którą nazwano „zabawą w silnego i słabego.”
Behawioralna i poznawczo-behawioralna terapia zachowania polega na uczeniu się zachowań właściwych i uświadomieniu sobie, że większość naszych zachowań i związanych z nimi emocji nabyliśmy nieświadomie w procesie społecznego uczenia się. Zrozumienie tego pozwala na nauczenie się innego sposobu (społecznie akceptowanego) reagowania na zaistniałe sytuacje [5].
Trening samoinstruowania przeznaczony dla dzieci w wieku szkolnym i dorosłych polega na wydawaniu sobie samemu poleceń i instrukcji w sytuacjach społecznych i rozwiązywaniu zadań. Początkowo dziecko udziela sobie instrukcji z pomocą terapeuty, potem samo na głos, a w końcu powinno nabyć umiejętność cichego udzielania sobie instrukcji [6].
Trening koncentracji uwagi, podczas którego dziecko uczy się wnikliwie patrzeć, słuchać, opisywać i odtwarzać podane treści. Stopniowo wydłużamy czas koncentracji, tzw. „siłą woli”, starając się nie zwracać uwagi na bodźce zewnętrzne, przeszkadzające [7].
E. McGinis i A. Goldstein [8] proponują metodę skillstreaming, bardzo przydatną w kształtowaniu umiejętności prospołecznych ucznia. Pracę prowadzi się zazwyczaj w grupach, wykorzystując scenki i konkretne sytuacje. Dziecko ma się nauczyć spokojnie reagować na porażki, unikania agresywnych reakcji (bójki), sposobów konwersacji z innymi akceptowanych przez otoczenie, jak też stosowania zwrotów grzecznościowych.
Jak wiemy, dzieci nadpobudliwe, mimo znajomości zasad i norm obowiązujących w grupie, mają duży problem ze stosowaniem ich na co dzień.
Dąbrowska-Jabłońska [9] mówi o dużych walorach technik bazujących na graniu ról. Wykorzystanie psychodramy w formie dostosowanej do możliwości rozwojowych dziecka w pracy z grupą pozwala na poznawanie i trenowanie ról, umożliwiających naukę i weryfikowanie obowiązujących norm społecznych.
Metody stymulacji rozwoju dziecka z ADHD proponowane przez A. Paszkiewicz [10] to:
1. Metoda Dobrego Startu, której celem jest usprawnianie czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinestetyczno-ruchowego i orientacji w schemacie ciała. Chodzi o to, by harmonizować wszystkie funkcje psychomotoryczne. Do realizacji celów wykorzystujemy: piosenki, wzory graficzne, wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych i liter.
2. Kinezjologia edukacyjna metoda P. Dennisona – program, którego celem jest stymulowanie układów mózgowych, odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych pobudzających równowagę i czucie głębokie. Nie należy nadużywać tej metody, gdy zaczyna powodować u ucznia znużenie.
3. Program korelacji zachowań prowadzony w formie zajęć grupowych dostarczający pozytywnych doświadczeń społecznych. Zajęcia mają nauczyć dziecko nadpobudliwe kontroli własnego ciała, umysłu i emocji, lepszego skupienia się, pohamowania gwałtownych spontanicznych reakcji. Zazwyczaj przeprowadza się dziesięć zajęć z tego programu.
4. Metoda Weroniki Sherborne nawiązuje do naturalnych potrzeb dziecka, w myśl której dziecko nabywa świadomości własnego ciała, przestrzeni, umiejętności działania w niej i sprawności ruchowej w ogóle. Dziecko, zaczynając dzielić przestrzeń z innymi ludźmi, uczy się nawiązywać z nimi bliski kontakt.
W terapii ADHD bardzo przydatne są proponowane przez I. Mańkowską [11] metody aktywizujące – między innymi pedagogika zabawy, pomocna w integrowaniu się z grupą i pomagająca w skupieniu i koncentracji oraz techniki zapamiętywania i koncentracji, np.:
- Łańcuchowa metoda skojarzeń (ŁMS – polega na zapamiętywaniu informacji ułożonych w łańcuch; ciąg wyrazów może np. tworzyć opowiadanie lub składać się z niepowiązanych elementów);
- Zakładkowa metoda zapamiętywania (ZMZ polega na tworzeniu „zakładek” pamięciowych, tzw. słów-haków, na których zawieszamy informacje do zapamiętania);
- Mapa myśli jako szybka metoda przyswajania wiadomości i sporządzania notatek. Mapę konstruujemy od ogółu do szczegółu. Podczas jej wykonywania współpracują obie półkule mózgowe);
- Nauka na pamięć kinezjologicznych rytmów (powtarzanie tekstów, w których jest rytm i melodia, co sprzyja zapamiętywaniu) [12].
Jak pokazują nam badacze, w pracy z dzieckiem z ADHD można wykorzystać szereg metod. Pamiętać jednak należy, że ich zastosowanie przyniesie pozytywny skutek tylko wówczas, gdy będą stosowane przez dłuższy czas i systematycznie. Nie zapominamy również o zasadzie indywidualizacji w doborze metod. Nie ma jednej sprawdzonej metody dla wszystkich dzieci. Cierpliwość i konsekwencja terapeuty zaowocują sukcesami podopiecznego na wielu polach jego działania.
Bibliografia:
- A. Stankowski, Terapia Pedagogiczna…, op. cit.,, s. 22
- A. Paszkiewicz, Kariera szkolna …, op. cit., s. 116-117
- B. Kaja, Zarys terapii dziecka, Metody psychologicznej i pedagogicznej pomocy wspomagającej rozwój dziecka, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2001, s. 43- 44
- Tamże, s.45
- B. Chrzanowska, J. Święcicka, Oswoić ADHD…, op. cit., s.110-111
- Tamże, s.111
- B. Chrzanowska, J. Święcicka, Oswoić ADHD…, op. cit.,. s.111
- Tamże, 111-112
- I. Dąbrowska-Jabłońska, Terapia trudności w uczeniu się w: Dąbrowska-Jabłońska I. red. Terapia dzieci i młodzieży. Metody i techniki pomocy psychopedagogicznej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006, s. 12-14
- A. Paszkiewicz A., Kariera szkolna uczniów…, op. cit., s. 96-97
- I. Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka. Kinezjologia edukacyjna i inne nowoczesne metody terapeutyczne w praktyce, Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. Z o.o., Gdynia 2005, s.53-54
- Tamże, s.53-57
Autor: Iwona Czapska – Czytelniczka Portalu
