Nauczyciel każdego dnia wykorzystuje różnorodne metody pracy. Zgodnie ze swoim greckim pochodzeniem, słowo metoda oznacza drogę, sposób postępowania, która ma nas zaprowadzić do określonego celu.
Dydaktyka – słowami Wincentego Okonia – precyzuje znaczenie tego terminu, jako systematycznie powtarzany sposób pracy nauczyciela, wypróbowany układ czynności nauczyciela i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania zamierzonych zmian w osobowości uczniów – ich wiedzy, wartościach i postawach. Decydując się na wybór określonej metody, kierujemy się więc przede wszystkim celami, które dzięki niej chcemy osiągnąć w pracy z uczniami. Nie bez znaczenia są także zainteresowania dzieci oraz samego nauczyciela, jak również możliwości czasowe i organizacyjne.
Drogi, które prowadzą nas do osiągnięcia zamierzonych celów, prowadzą przez różnorodne działania uczniów. Biorąc pod uwagę charakter tego działania, Wincenty Okoń wyróżnia następujące metody:
- Metody asymilacji wiedzy – opierają się na działalności poznawczej, która ma charakter odtwórczy – dzieci odbierają i przetwarzają wiedzę udostępnioną przez dorosłego. Do takich metod należą:
- pogadanka – rozmowa kierowana przez nauczyciela, która ma na celu uzyskanie odpowiedzi na zadane pytania, ukierunkowujące uwagę uczniów na określone zagadnienia
- dyskusja – wymiana zdań między nauczycielem i uczniami, pozwala na zaprezentowanie własnych poglądów na dany temat
- wykład – bezpośrednie lub pośrednie (za pomocą środków komunikacji na odległość) przekazywanie treści słuchaczom
- opis – przybliżenie nieznanych lub odległych faktów, obiektów, postaci, miejsc i wydarzeń
- opowiadanie – zaznajomienie uczniów z danym tematem za pomocą fabuły, opisu zdarzenia, mającego określony czas, miejsce i przebieg wydarzeń
- praca z książką (z kartą pracy) – czerpanie wiadomości i ćwiczenie umiejętności z wykorzystaniem źródeł: podręcznika, słownika, encyklopedii, zeszytu ćwiczeń.
- Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (inaczej zwane problemowymi), opierają się na aktywności poznawczej, która ma charakter twórczy – uczniowie zdobywają wiedzę poprzez własne działanie polegające na rozwiązywaniu problemów. Wyróżniamy wśród nich:
- klasyczną metodę problemową – uczniowie generują rozwiązania stawianego przed nimi problemu, weryfikują je poprzez praktyczne działania i formułują wnioski umożliwiające rozwiązanie analogicznego problemu w nowej sytuacji
- metodę sytuacyjną i metodę przypadku – uczniowie analizują postawiony przed nimi przypadek lub sytuację, formułując pytania oraz argumenty za i przeciw, służące rozwiązaniu wynikających z nich trudności
- giełdę pomysłów (inaczej burza mózgów) – zbieranie pomysłów rozwiązania określonego zadania, gromadzenie ich jak największej ilości, a następnie wspólna ocena i weryfikacja
- gry dydaktyczne – zabawy z ustalonym przebiegiem i obowiązującymi zasadami.
- Metody waloryzacyjne (eksponujące), opierają się na aktywności artystycznej, generującej określone emocje. Metody waloryzacyjne obejmują:
- metody impresyjne – polegające na uczestnictwie uczniów w ekspozycji wytworów sztuki
- metody ekspresyjne – polegające na odtwarzaniu lub wytwarzaniu przez uczniów wartości i obiektów.
- Metody praktyczne – opierają się na praktycznym działaniu, generującym zmiany w zasobie wiedzy i osobowości ucznia lub w otoczeniu, jak również wytwarzającym jego nowe elementy. Do metod praktycznych należą:
- metoda ćwiczeń – poprzez wielokrotne wykonywanie danej czynności uczniowie nabierają wprawy w działaniu praktycznym i umysłowym
- metoda realizacji zadań wytwórczych – uczniowie wykonują prace użytkowe z wykorzystaniem określonych materiałów.
Kolejny z wiodących dydaktyków – Czesław Kupisiewicz – proponuje podział metod obejmujący:
- metody oparte na obserwacji (metody oglądowe): pokaz, pomiar
- metody oparte na słowie (metody werbalne): pogadanka, opis, opowiadanie, wykład, dyskusja, praca z książką
- metody oparte na działalności praktycznej uczniów (metody praktyczne): metoda laboratoryjna i metoda zajęć praktycznych.
W pracy z dziećmi młodszymi bardzo popularny jest podział metod zaproponowany przez Marię Kwiatkowską:
- Metody czynne:
- metoda ćwiczeń – dzieci wykonują i utrwalają określone czynności, wzbogacając wiedzę, umiejętności praktyczne i rozwijając sprawność
- metoda zadań stawianych dziecku do wykonania – dziecko wykonuje postawione przed nim zadanie, np. stworzenie pracy, zaobserwowanie zjawiska czy rozwiązanie łamigłówki
- metoda kierowania własną działalnością dziecka – dziecko zainspirowane przez nauczyciela, projektuje własną aktywność, zmierzającą do zdobycia wiedzy i doświadczeń
- metoda samodzielnych doświadczeń – dzieci nawiązują kontakty z przyrodą, kulturą i społeczeństwem w warunkach udostępnionych przez nauczyciela.
- Metody słowne:
- metoda żywego słowa – oparta na pracy ze słowem, kontakcie z literaturą
- opowiadania, rozmowy, zagadki
- instrukcje i objaśnienia
- sposoby społecznego porozumienia, mogą przybrać formę przekonywania, upominania, nakazów i zakazów.
- Metody percepcyjne:
- metoda przykładu, w której dzieci czerpią wzorce z osób dorosłych
- metoda pokazu i obserwacji
- metoda udostępniania sztuki, w której dziecko staje się odbiorcą dzieła.
Działanie z uczniami bardzo rzadko sprowadza się do operowania metodą opartą na jednym kanale, np. słowie czy percepcji. W praktyce więc opisane metody przenikają się wzajemnie, jednak znajomość ich klasyfikacji pomaga uporządkować pracę nauczyciela, sprzyja doborowi metod różnorodnych i jak najlepiej odpowiadających potrzebom podopiecznych.
Bibliografia:
- W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 2016
- C. Kupisiewicz, Dydaktyka. Podręcznik akademicki, wyd. Impuls Kraków 2012
- M. Kwiatkowska, Z. Topińska, Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, Warszawa 1980
Autor: Urszula Wesół – pedagog, pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli