Metody aktywizujące coraz częściej znajdują zastosowanie w codziennej praktyce edukacyjnej. Sięgając po nie, stwarzamy uczniom okazję do uczenia się poprzez działanie, co przekłada się na przyswajanie wiadomości i umiejętności w sposób aktywny i trwały.
Dzięki pracy metodami aktywizującymi uczniowie poszerzają zasób doświadczeń i rozwijają kompetencje społeczne, takie jak: umiejętność współpracy, planowania i liderowania. Kształtują również cechy ważne dla działalności poznawczej: kreatywność, otwartość wobec wyzwań, umiejętność rozwiązywania problemów, odpowiedzialność i ciekawość.
Dziś już nie trzeba przekonywać o skuteczności nauczania przez działanie, w tym z wykorzystaniem metod aktywizujących. Ich walory zostały dostrzeżone znacznie wcześniej – już w pierwszej połowie ubiegłego stulecia czołowi dydaktycy dostrzegli potrzebę odejścia od tradycyjnej edukacji skupionej głównie na podającym toku nauczania. Owocem ich prac są popularne do dziś koncepcje, takie jak: plan daltoński, metoda ośrodków pracy czy szkoła eksperymentalna. Każda z nich cechuje się własną metodyką, ale ich wspólną cechą jest dominująca działalność własna młodych ludzi.
Zasadę samodzielnej pracy uczniów wykorzystuje również metoda projektu, opracowana w drugiej dekadzie XX w. przez Williama Kilpatricka. Jego zdaniem, bardziej efektywna od wyłącznego wykonywania zadań zlecanych przez nauczyciela jest samodzielna, poszukująca aktywność uczniów, wypływająca z ich zainteresowań. W swojej klasycznej postaci metoda projektu posiada przejrzystą strukturę, obejmującą: wstęp (zainteresowanie uczniów danymi treściami i wybór interesujących ich zagadnień), rozwinięcie (twórcze opracowywanie przez uczniów postawionych we wstępie zagadnień) oraz zakończenie (prezentacja wyników prac oraz wyciągnięcie wniosków umożliwiających zastosowanie wygenerowanych rozwiązań w przyszłości).
Katarzyna Czeczott-Łukasik proponuje rozpisać strukturę metody projektu bardziej szczegółowo, formułując osiem kroków – etapów niezbędnych do przeprowadzenia z sukcesem zajęć metodą projektu:
- Pomysł na projekt – wynika z zainteresowań naszych uczniów związanych z realizowanymi zagadnieniami, musi jednocześnie odpowiadać celom edukacyjnym i wychowawczym, które w ich obszarze zakładamy.
- Sformułowanie tematu – w zależności od zakresu realizowanego materiału, może być szeroki i ogólny bądź wąski i konkretny.
- Zaprezentowanie uczniom: zakładanych efektów pracy, sposobów ich prezentacji i kryteriów oceniania oraz sporządzenie harmonogramu działań. Przykładowy harmonogram realizacji projektu może obejmować: gromadzenie informacji, ich opracowywanie i przygotowywanie sposobu ich zaprezentowania, konsultacje z nauczycielem, prezentację pracy i ocenę jej efektów.
- Podział uczniów na grupy i przydzielenie zadań.
- Realizacja projektu – uczniowie realizują zaplanowane wcześniej działania. Nauczyciel monitoruje i wspiera pracę uczniów, pomaga podjąć decyzję, na ile zdobyte podczas aktywnego działania informacje mogą wpłynąć na modyfikację założonego wcześniej planu. W razie potrzeby, nauczyciel pomaga uczniom uporządkować gromadzone dane i sformułować płynące z nich wnioski.
- Prezentacja – wyniki prac poszczególnych zespołów mogą zostać zaprezentowane na forum klasy, szkoły czy nawet lokalnej społeczności. Może przybrać najróżniejszą formę: pokazu, wystąpienia, plakatu, prelekcji, konkursu czy festynu.
- Ocena – dokonując oceny efektów pracy, nauczyciel powinien wziąć pod uwagę aspekty merytoryczne (zgodność zaprezentowanej pracy z tematem, zasób i różnorodność zgromadzonych informacji, umiejętność ich analizy i formułowania wniosków) oraz formalne (staranność wykonania i jego zgodność z postawionymi kryteriami, np. koniecznością wskazania wykorzystywanych źródeł, zastosowane rozwiązania w prezentacji efektu).
- Ewaluacja – w tym ważnym etapie uzyskujemy informacje od uczestników lub uczestników i odbiorców na temat mocnych i słabych stron prowadzonych oddziaływań, elementów, z których jesteśmy zadowoleni i tych, które sprawiły nam trudność. Dzięki temu możemy wyciągnąć wnioski służące doskonaleniu naszych działań w przyszłości. Przykładowe formy ewaluacji to: rozmowa, ankieta, zastosowanie skali – numerycznej, kolorystycznej, wśród młodszych dzieci – graficzne wyrażenie swoich odczuć.
Przed przystąpieniem do realizacji zadań metodą projektu, warto rozpatrzyć:
- jakie cele chcemy osiągnąć w pracy tą metodą
- jakimi możliwościami czasowymi i organizacyjnymi dysponujemy
- jakimi formami i w jakich miejscach uczniowie będą realizować projekt, z jakich źródeł będą korzystać
- jakie będą sposoby zaprezentowania, oceny i ewaluacji efektów.
W związku z powyższym, metoda projektu może rysować się jako czasochłonna i wymagająca organizacyjnie. Znajduje jednak zastosowanie w różnych sytuacjach dydaktycznych, np.:
- gdy chcemy zaproponować uczniom podsumowanie cyklu zajęć w ramach jednego przedmiotu czy bloku międzyprzedmiotowego
- jako praca zaliczeniowa, np. semestralna
- podczas zajęć kół zainteresowań
- w czasie wycieczki lub zielonej szkoły.
Korzyści, które osiągamy pracując metodą projektu, m.in.: aktywizacja uczniów – a przez to trwałe i efektywne opanowanie wiadomości i umiejętności, pogłębienie zainteresowań, rozwijanie kompetencji inter- i intrapersonalnych, zdają się kompensować włożony w nią wysiłek i sprawiają, że przynajmniej co jakiś czas warto rozważyć jej wykorzystanie w codziennej pracy.
Bibliografia:
- J. Stańdo, M. Spławska-Murmyło, Metody aktywizujące w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2017
- M. Kotarba-Kańczugowska, Praca metodą projektu, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2010
- K. Czeczott-Łukasik, Krok za krokiem przez projekt, dostęp online z dnia 23.04.2021 r. https://www.nowaera.pl/o-nas/programy-edukacyjne/ucze-i-wychowuje/metoda-pracy-projektem/krok-za-krokiem-przez-projekt
Autor: Urszula Wesół – pedagog, pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli