Współczesny świat oferuje nam coraz więcej udogodnień i nowoczesnych rozwiązań. Korzystając z licznych technologii, możemy zdobywać wiedzę o świecie, uczyć się i rozwijać. Jednocześnie coraz częściej mówi się o wzrastającym tempie życia, przytłaczającej ilości zadań do wykonania oraz miliardach informacji, które bombardują nas każdego dnia. Jednym ze sposobów radzenia sobie z tymi wyzwaniami jest kojący kontakt z naturą, stąd popularność wszelkich aktywności outdoorowych, powracających do łask ogródków działkowych, leśnych wycieczek, parków i łąk. W przestrzeni edukacji w nurt powrotu do natury wpisuje się koncept leśnych szkół.
Leśne szkoły – geneza
Leśne szkoły, choć dobrze odpowiadają na potrzeby współczesności, nie są rozwiązaniem najnowszym – po raz pierwszy zaistniały w połowie ubiegłego wieku w Skandynawii, gdzie zostały pomyślane jako sposób prowadzenia edukacji przyrodniczej dzieci i młodzieży. Przez kolejne dziesięciolecia obejmowały swoim zasięgiem kolejne kraje, m.in.: Japonię, USA, Kanadę, Wielką Brytanię czy Niemcy. Szczególną popularność zyskały w Walii, gdzie stały się narzędziem do prowadzenia kompleksowej edukacji w kierunku kształtowania kompetencji społecznych, nabywania wiedzy i rozwijania sprawności fizycznej. Z kolei w takich krajach jak: Czechy, Finlandia czy Szwecja, leśne szkoły przestały być traktowane jako rozwiązanie alternatywne i znalazły stałe miejsce w systemie edukacji, finansowane ze środków państwowych.
Istota leśnej edukacji
Brytyjska organizacja Forest Education Initative określa leśną edukację jako „inspirujący proces, który oferuje dzieciom, młodzieży a nawet osobom dorosłym możliwość rozwijania pewności siebie i poczucia własnej wartości poprzez samodzielne uczenie się w leśnym środowisku” (https://www.forestresearch.gov.uk/research/a-review-of-the-forest-education-initiative-in-britain/).
Na podstawie przytoczonej definicji, z technicznego punktu widzenia leśna szkoła to taka, która usytuowana jest w lesie; najczęściej pozbawiona jest budynku, zastąpionego przez wiatę. Cały proces edukacyjny odbywa się w przyrodniczym środowisku, z wykorzystaniem naturalnych materiałów: piasku, wody, liści, kamieni. Wszystkie te zasoby służą nauczycielowi do organizowania i inspirowania sytuacji edukacyjnych pozwalających rozwijać: logiczne myślenie, spostrzeganie, koncentrację uwagi, współpracę, inicjatywność, wrażliwość i pewność siebie.
W leśnej szkole, obok sytuacji edukacyjnych inspirowanych przez nauczyciela, duże znaczenie ma również swobodna aktywność dziecka, podyktowana jego fantazją i wyobraźnią. W leśnych placówkach grupy są mniej liczne w stosunku do tych, które pobierają edukację w tradycyjnych budynkach szkolnych. 10-12 osobowe zespoły, pod opieką wykwalifikowanych nauczycieli i z zachowaniem zasad bezpieczeństwa, eksplorują leśne tereny za pomocą różnych zmysłów, niezależnie – z wyjątkiem sytuacji ekstremalnych – od warunków pogodowych.
Założenia szkół leśnych
Edukacja leśna nie sprowadza się wyłącznie do takiego czy innego zorganizowania przestrzeni. U jej podstaw leży kilka fundamentalnych założeń:
- zaufanie do dziecięcych możliwości,
- przeniesienie akcentu ze sformalizowanych ram czasowo-przestrzennych edukacji na nieskrępowaną aktywność dziecka,
- przekonanie o wyjątkowości i indywidualności każdego dziecka, które może zdobywać wiedzę i umiejętności we własny sposób,
- dążenie do harmonijnego współistnienia człowieka i świata przyrody, eksplorowania otoczenia z poszanowaniem jego elementów i zachowania bezpieczeństwa.
Powyższe założenia mogą przyświecać – i niejednokrotnie tak się dzieje – nauczycielom uczącym nie tylko dosłownie w lesie, a tradycyjnie w szkolnych klasach. Również oni, dzięki zabawom organizowanym w terenie, mogą kształtować u swoich podopiecznych inicjatywność i sprawczość, rozwijać ich procesy poznawcze poprzez obserwację, planowanie, poszukiwanie skarbów, budować ich relację z przyrodą oraz kontakty i umiejętności interpersonalne.
Leśne szkoły w polskim systemie edukacji
W naszym kraju leśne szkoły zaliczane są do alternatywnych sposobów prowadzenia edukacji. Uczniowie i rodzice, jak również znawcy tematu, wskazują na liczne korzyści takiego rozwiązania: lepszą odporność dzieci, większą pewność siebie, lepszą koncentrację uwagi. Istnieją również pewne ograniczenia w prowadzeniu tego typu działalności, wśród których autorzy zajmujący się tą tematyką wskazują: niewystarczającą znajomość koncepcji wśród osób odpowiedzialnych za system edukacji w Polsce, uwarunkowania kulturowe czy też trudności w spełnieniu wymagań programowych. Niemniej, niektóre placówki zdecydowały się na wprowadzenie tego typu rozwiązań. Szlaki przetarła położona na Białostocczyźnie szkoła „Puszczyk”, prowadzona przez Fundację trzy czte ry! Fundacja powołała również Polski Instytut Przedszkoli Leśnych, który dzięki szkoleniom pomaga rozpowszechniać takie podejście do edukacji na cały kraj.
Bibliografia i netografia:
- https://www.forestresearch.gov.uk/, dostęp z dnia 10.10.2021 r.
- https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,24271881,nowy-puszczyk-otwarty-pierwsza-szkola-lesna-w-polsce-zmienia.html, dostęp z dnia 10.10.2021 r.
- http://www.spotkajmysie.fundacjatrzycztery.pl/o-projekcie, dostęp z dnia 10.10.2021 r.
- P. Houghton, J. Worroll, Leśna szkoła dla każdego, wyd. MUZA, Poznań 2017
- R. Louv, Ostatnie dziecko lasu, wyd. Mamania, Warszawa 2020
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli
