„Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia”
We współczesnym świecie konieczne jest wyznaczanie w edukacji nowych horyzontów wynikających z diagnozy stanu rzeczywistego, prognoz dotyczących rozwoju cywilizacji. Podkreśla się konieczność zmiany myślenia o kompetencjach współczesnego człowieka.
Raporty dotyczące stanu edukacji wskazują na pilną potrzebę dokonania zmian w systemie edukacji w zakresie treści nauczania i uczenia się, tworzenia warunków do osiągania przez uczniów kompetencji, które umożliwią im sprawne funkcjonowanie w zmieniającym się świecie oraz przygotowanie do spełniania wymagań współczesnego rynku pracy.
Zwróciłam uwagę na wymagania pracodawców w stosunku do pracowników. Oczywiście bardzo ważne jest przygotowanie bezpośrednio związane z danym zawodem, ale najbardziej cenione są: kreatywność i zaangażowanie, operatywność, znajomość programów komputerowych, komunikatywność, zdolności organizacyjne, umiejętność pracy w zespole oraz znajomość języka obcego.
Społeczeństwo się zmienia, a za tymi zmianami powinna podążać edukacja. Powstają nowe zawody, w niektórych maszyny zastępują ludzi, pojawiają się nowe potrzeby i w odpowiedzi na nie nowe profesje. Kluczowym staje się więc kształtowanie w młodym człowieku już na poziomie szkoły podstawowej umiejętności potrzebnych w przyszłości, poszukiwanych na rynku pracy. Są to umiejętności ważne dla wszystkich młodych ludzi potrzebne do budowania wspólnej Europy.
Istnieje lista kompetencji, która określa podstawowe umiejętności Europejczyka. Tworząc ją zwracano uwagę na kwestie równego dostępu do edukacji. Każde dziecko powinno mieć prawo do „dobrej jakości i włączającego kształcenia, szkolenia i uczenia się”, szansę na zdobycie podstawowych kompetencji, które pozwolą w przyszłości na znalezienie pracy.
Według badań z 2018 roku, jeden na pięciu uczniów w UE nie był wystarczająco biegły w czytaniu, matematyce lub naukach ścisłych, około 44% ludności (badania z 2015 r.) miało niskie umiejętności cyfrowe.
Państwa członkowskie opracowały i podjęły się realizacji wspólnego projektu rozwijania strategii związanej z kształceniem kompetencji kluczowych u wszystkich ludzi w ramach uczenia się przez całe życie. Zdefiniowano je w Zaleceniu Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2018/C 189/01) jako połączenie wiedzy, umiejętności i przyjmowanej postawy odpowiedniej do sytuacji.
Wg zapisów Europejskich Ram Odniesienia wiedza to ustalone fakty, liczby, koncepcje, idee, teorie wspierające „zrozumienie określonego obszaru lub przedmiotu”. Umiejętności to zdolność „wykorzystania istniejącej wiedzy do osiągania wyników”. Postawy to nastawienie do działania lub reagowania na pomysły innych lub zachodzące sytuacje.
Z całą stanowczością podkreśla się, że owe kompetencje kluczowe są tymi, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Człowiek powinien rozwijać je wszystkie w trakcie swojego życia, one pozwolą mu w pełni uczestniczyć w życiu społeczeństw, samorealizować się, osiągnąć sukces w życiu prywatnym i zawodowym.
Są one więc ramami określającymi nowe umiejętności podstawowe uzyskiwane w procesie uczenia się przez całe życie. Przyjmując taki punkt widzenia, wyodrębniono osiem kompetencji kluczowych:
- kompetencje w zakresie rozumienie i tworzenia informacji;
- kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
- kompetencje matematyczne i kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
- kompetencje cyfrowe;
- kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
- kompetencje obywatelskie;
- kompetencje w zakresie przedsiębiorczości;
- kompetencje w zakresie świadomości ekspresji kulturalnej.
Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji to umiejętność, która pozwala wyrażać swoje myśli, uczucia i opisywać zdarzenia zarówno w języku mówionym, jak i w piśmie oraz utrzymywać kontakty z innymi ludźmi. Polega m.in. na czytaniu i słuchaniu ze zrozumieniem, wyrażaniu się w sposób precyzyjny i zwięzły, umiejętności przepisywania, pisania różnych typów tekstów, umiejętności oddzielania informacji istotnych od nieistotnych, umiejętności korzystania z dodatkowych materiałów.
Kompetencje w zakresie wielojęzyczności to w znacznej mierze te same umiejętności co porozumiewanie się w języku ojczystym, czyli polegają na zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie, czyli korzystania z różnych języków w celu porozumiewania się.
Kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii polegają na umiejętności dokonywania obliczeń, stosowania przeliczników wag i miar, rozumienia terminów i pojęć matematycznych w celu rozwiązania wielu zadań, wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji, problemów w codziennym życiu. Kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii dotyczą zdolności wyjaśniania świata przyrody, stosowania obserwacji, eksperymentów, obejmują podstawowe pojęcia naukowe, teorie w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. To umiejętność posługiwania się narzędziami i urządzeniami technicznymi oraz danymi naukowymi do osiągnięcia założonego celu.
Kompetencje cyfrowe to dobra znajomość i umiejętność korzystania z technologii społeczeństwa informacyjnego w różnych sytuacjach: w pracy, czasie wolnym, jako narzędzia komunikacji. Opierają się na podstawowych umiejętnościach: wykorzystaniu komputerów, laptopów, tabletów, smartfonów oraz innych multimediów do porozumiewania się, wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.
Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się to umiejętność organizowania własnego rozwoju, własnej nauki, przetwarzania, oceniania i przyswajania nowych informacji, a także zdolność zastosowania nowej wiedzy i umiejętności w wielu sytuacjach. To także świadomość stanu posiadanej własnej wiedzy oraz swoich mocnych, słabych stron i uzdolnień.
Kompetencje obywatelskie uwzględniają wszystkie formy zachowań, których możemy potrzebować, aby skutecznie uczestniczyć w życiu prywatnym i zawodowym. To zdolność do budowania zaufania i współczucia w innych ludziach, umiejętność oddzielenia sfery prywatnej od zawodowej, świadomość i rozumienie tożsamości kulturowej własnego kraju w interakcji z innymi kulturami, umiejętność zobaczenia i zrozumienia różnych punktów widzenia. To także znajomość praw człowieka i konstytucji swojego kraju, zakresu działań jego rządu, rozumienia ról i zakresu odpowiedzialności instytucji stanowiących politykę na poziomie lokalnym, regionalnym, narodowym, europejskim, międzynarodowym.
Kompetencje w zakresie przedsiębiorczości odnoszą się do naszej zdolności przekształcania pomysłów w czyny. Składają się na nie: kreatywność, innowacyjność, podejmowanie ryzyka, umiejętność planowania, organizowania, analizowania, oceny, zarządzania i wdrażania projektu oraz umiejętność współpracy w zespole, by osiągnąć zamierzone cele. Przedsiębiorczość to chęć wprowadzenia zmian, branie odpowiedzialności za swoje działania i umiejętne stawianie celów.
Na kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej składają się m.in.: podstawowa wiedza na temat głównych dzieł kultury, świadomość dziedzictwa kulturowego własnego kraju i Europy oraz ich miejsca w świecie. Realizowana za pośrednictwem szeregu środków wyrazu (muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych).
W Polsce obliguje nauczycieli podstawa programowa kształcenia ogólnego. W jej myśl uczniowie powinni nagabywać nawyki systematycznego uczenia się, porządkowania zdobytej wiedzy i jej pogłębiania. Wnioskowanie, abstrahowanie, rozumowanie, wyobrażanie sobie, sądzenie, rozwiązywanie problemów, twórczość to procesy umysłowe, które powinny charakteryzować współczesnego ucznia. Należy zwrócić więc uwagę na rozwijanie myślenia analitycznego, syntetycznego, logicznego, komutacyjnego, przyczynowo skutkowego, kreatywnego, abstrakcyjnego, percepcyjnego, pojęciowego.
Opracowano metody nauczania prowadzące do osiągnięcia przez uczniów umiejętności kluczowych na lekcjach przedmiotów szkolnych, sposoby oceniania kształconych kompetencji oraz strategię planowania kształcenia tych kompetencji w ramach programów nauczania. Za szczególnie ważne przyjęto rozwijanie następujących umiejętności:
- sprawne komunikowanie się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych;
- sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym, a także kształcenie myślenia matematycznego;
- poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz wykorzystanie informacji z różnych źródeł;
- kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
- rozwiązywanie problemów, również z wykorzystaniem technik mediacyjnych;
- praca w zespole i społeczna aktywność;
- aktywny udział w życiu kulturalnym szkoły, środowiska lokalnego oraz kraju.
Za umiejętności, dzięki którym osiągnie się wysoki poziom wszystkich kompetencji kluczowych uznano: myślenie krytyczne, rozwiązywanie problemów, rozumienie i kierowanie własnymi emocjami, kreatywność, podejmowanie inicjatyw, decydowanie, ocena ryzyka, czytanie, pisanie, liczenie.
Zatem rolą nauczycieli jest rozwijanie uczniowskich kompetencji kluczowych, wykraczających poza skupienie się na samej „wiedzy akademickiej”.
Kompetencje kluczowe uczniów należy kształtować na wszystkich etapach edukacyjnych od najmłodszych lat. Zadaniem nauczycieli jest więc stworzenie takiego środowiska uczenia się, by kompetencje kluczowe mogły być kształtowane adekwatnie do wieku rozwojowego uczniów.
Pomimo, iż cechą charakterystyczną wczesnego wieku szkolnego jest duże zróżnicowanie uczniów w rozwoju intelektualnym, społecznym i emocjonalnym, wynikającym z indywidualnego tempa dojrzewania mózgu dziecka oraz osobistych doświadczeń społeczno-kulturowych, czyli dużego zróżnicowania na starcie, dzieci pod wpływem wartościowych doświadczeń edukacyjnych nabierają stopniowo zdolności do skutecznego zdobywania usystematyzowanej wiedzy (kompetencja uczenia się), stawiania sobie prostych celów i podejmowania czynności służących ich realizacji (kompetencja inicjatywności i przedsiębiorczości), a także radzenia sobie w nawiązywaniu właściwych relacji z innymi (kompetencje społeczno-obywatelskie).
Zadaniem nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej jest stworzenie przyjaznych warunków uczenia się. Poprzez stosowanie właściwych metod i strategii motywacyjnych, w tym oceniania wspierającego budowanie takich sytuacji edukacyjnych, które sprzyjają odkrywaniu, samodzielnemu rozwiązywaniu problemów, twórczości oraz sprawstwa, w zakresie planowania i realizacji procesu edukacyjnego dziecka.
Na szczególną uwagę zasługuje też – zwłaszcza w edukacji najmłodszych – współpraca z rodzicami oraz ze wszystkimi osobami pracującymi z dziećmi w szkole (nauczycieli języków obcych, wychowawców świetlic, wuefistów, bibliotekarki itp.). Dużą rolę odgrywa też dyrektor, którego zrozumienie i akceptacja działań nauczycieli są bardzo istotne.
Wszyscy muszą zrozumieć, że kluczowe jest odejście od metod podających i przejście do kształcenia poszukującego. Najbardziej kształcącymi metodami nauczania są te, które aktywizują ucznia, umożliwiając mu konstruowanie własnej wiedzy poprzez samodzielne eksperymentowanie, analizowanie, porównywanie, wnioskowanie, ocenianie, projektowanie i podejmowanie działań sprzyjających rozwiązywaniu problemów. Należy rozwijać u uczniów umiejętność planowania, obserwacji oraz wnioskowania na ich podstawie. Pomocnym narzędziem mogą okazać się urządzenia cyfrowe, np. komputer, tablet, smartfon, z celowo dobranym oprogramowaniem, aplikacjami oraz dostępnymi w Internecie zasobami cyfrowymi. Świetnie sprawdzi się zorganizowanie lekcji w terenie oraz aktywizowanie uczniów tworząc małe grupy.
Wg podstawy programowej metodyka nauczania powinna opierać się na:
• samodzielnym poszukiwaniu i projektach;
• sztuce i grach;
• eksperymentalnym uczeniu się;
• uczeniu się opartym na pracy;
• metodach naukowych w naukach przyrodniczych, technologii, inżynierii i matematyce;
• korzystaniu z technologii cyfrowych;
• stosowaniu narzędzi samooceny.
Zatem dobór metod dydaktycznych przez nauczyciela determinuje umiejętności i postawy, z których uczniowie będą korzystać w dorosłym życiu. W społeczeństwie informacyjnym niezmiernie ważna jest umiejętność rozwiązywania problemów, krytycznego myślenia, argumentowania, oceny faktów, współpracy z drugim człowiekiem, negocjowania. Człowiek musi posiadać umiejętność skutecznego wyszukania informacji, przetwarzania, szybkiego tworzenia na tej podstawie adekwatnej wiedzy.
Każda metoda aktywizująca pozwala kształtować umiejętności współpracy w zespole, uczy efektywnego współdziałania, zarządzania sobą i innymi, buduje relacje społeczne, uczy radzenia sobie w sytuacjach niepewnych i złożonych, rozwiązywania problemów łączenia i porządkowania wiedzy.
Należy udzielić wsparcia nauczycielom w zakresie prowadzenia skutecznych metod pracy, rozwijających kompetencje kluczowe i umiejętności uniwersalne uczniów. Wspierać poprzez wymianę pracowników, partnerskie uczenie się oraz wzajemne doradztwo. Zapewnić wsparcie w tworzeniu innowacyjnych praktyk, uczestnictwie w badaniach i właściwym stosowaniu nowych technologii, w tym technologii cyfrowych. Zapewnić kadrze edukacyjnej poradnictwa, dostęp do odpowiednich narzędzi i materiałów.
W zaleceniach Rady wskazano przykłady dobrych praktyk:
- Różne podejścia do uczenia się i różne środowiska edukacyjne;
- Wspieranie kadry edukacyjnej;
- Ocena i walidacja rozwoju kompetencji.
Społeczeństwo musi dostrzec ogromne znaczenie edukacji wczesnoszkolnej dla przyszłych sukcesów osobistych, zawodowych, edukacyjnych i społecznych uczniów, wspierać bezpośrednio nauczycieli klas I–III w codziennej pracy w szkole. Okazywać w realizacji programów rozwoju szkoły w zakresie rozwijania kompetencji kluczowych, prowadzić programy doskonalenia zawodowego: kursy internetowe, warsztaty stacjonarne, doradztwo opracowując materiały dydaktyczne (scenariusze, karty pracy, filmy instruktażowe) wspierające edukację wczesnoszkolną w różnych obszarach.
Wykorzystywanie w szkołach przez nauczycieli innowacyjnych metod nauczania, położenie nacisku na metody praktyczne służyć będzie efektywnemu kształceniu przedmiotowemu.
W jaki sposób zatem najlepiej kształtować kompetencje kluczowe w szkole?
Przede wszystkim zachęcać uczniów do zadawania pytań oraz poszukiwania odpowiedzi. Jeśli to możliwe, odpowiadać na pytania innym pytaniem, aby skłonić uczniów do zastanowienia się, wykorzystania posiadanej wiedzy w celu znalezienia odpowiedzi, wspierać i monitorować pracę klasy, lecz nie wyręczać w realizacji zadań. Przekonywać uczniów, że ważne jest wyznaczenie własnych celów w zakresie uczenia się. Zadając zadania domowe pamiętać o wykorzystywaniu wiedzy z życia codziennego, opierać się na już posiadanych przez dziecko umiejętnościach.
Jak więc nauczyciele realizują poszczególne umiejętności? Z pewnością tworzą takie warunki i przestrzeń dla uczenia się, aby uczniowie mogli te niezbędne umiejętności na rynku pracy rozwijać w szkole.
Jak to się dzieje na lekcjach?
Kształcenie kompetencji w zakresie rozumienia i tworzenia informacji odbywa się na każdych zajęciach edukacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych, nauczyciel dba o poprawność swoich wypowiedzi, zwracając uwagę na formę, poprawność gramatyczną, ortograficzną wypowiedzi pisemnych uczniów, ćwicząc umiejętności w parach lub w grupach. Kompetencje te obejmują także umiejętność czytania i pisania.
Kompetencje w zakresie wielojęzyczności – kształtowane głównie na zajęciach językowych np.: poprzez konkursy, wystawy, seanse filmowe, spotkania czytelnicze, organizując dni języków obcych, zajęcia teatralne, poprzez udział w programach europejskich, umożliwiając uczniom kontakt z rodzimymi użytkownikami języka oraz innymi użytkownikami języka docelowego.
Kompetencje matematyczne i kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii – kształtowanie powyższych kompetencji odbywa się na wszystkich zajęciach szkolnych poprzez realizację zadań dydaktycznych z przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, poprzez stosowanie procesów myślowych opartych na kreatywnym rozwiązywaniu problemów z różnych dziedzin, świadomym wykorzystywaniu metod i narzędzi wywodzących się z informatyki.
Kompetencje cyfrowe – praca w szkole opiera się o programy/aplikacje np. Padlet, Canvę, dysk Google metodę projektu edukacyjnego. Nauczyciele przygotowują młodzież do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w Internecie, uczą krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej.
Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się – ta kompetencja kształtowana jest w szkole w procesach niekoniecznie związanych z dydaktyką, lecz raczej ze stosunkami międzyludzkimi panującymi w czasie zajęć. Nauczyciele w ramach swoich zadań mają szansę wskazywać uczniom pozytywne wzorce, czy sami być wzorem do naśladowania. Rozwijanie tej kompetencji to olbrzymie zadanie szkoły, nauczyciela, ale również całego społeczeństwa w kształtowaniu młodego człowieka. Wspierającymi rozwój tej kompetencji są: motywacja i wiara we własne możliwości w uczeniu się i osiąganiu sukcesów oraz nastawienie na rozwiązywanie problemów, z wykorzystywaniem doświadczeń z życia i uczenia się, ciekawości w poszukiwaniu możliwości uczenia się w różnorodnych sytuacjach życiowych.
Kompetencje obywatelskie – szkoła przygotowuje młodego człowieka do rozumienia czym są: demokracja, sprawiedliwość, równość, obywatelstwo i prawa obywatelskie. Nauczyciele przekazują wiedzę na temat współczesnych wydarzeń i historii. Wskazuję w jaki sposób efektywnie zaangażować się w działania publiczne, okazywać solidarność i zainteresowanie problemami lokalnych środowisk. Bardzo pomocna jest metoda projektu edukacyjnego, wykorzystanie metod problemowych, wolontariat. Ta kompetencja to również zapraszanie uczniów do wystąpień przed społecznością, motywowanie do udziału w przedsięwzięciach szkolnych, udziału w samorządzie uczniowskim itp.
Kompetencje w zakresie przedsiębiorczości – nauczyciele od najmłodszych lat powinni uświadamiać dzieciom, że mają szansę być przedsiębiorczymi, że ich pomysły się liczą i mogą zostać zrealizowane. Kompetencje osoby przedsiębiorczej to: umiejętność wyznaczania celów, zaradność, komunikatywność i chęć do współdziałania przy realizacji podjętych zadań. Jest szansa rozwijać je podczas np. zajęć z matematyki. Kluczowe kompetencje osoby przedsiębiorczej i kompetencje matematyczne nieustannie się przeplatają i łączą. Jeśli uczeń we właściwy sposób uczy się matematyki, jego kompetencje przedsiębiorcze także się rozwijają.
Kompetencje w zakresie świadomości ekspresji kulturalnej – rozwijanie tej kompetencji przejawia się w organizowaniu wyjść do miejsc kultury jak muzea, teatry, spotkań z ludźmi kultury, ale również w przeżywaniu ważnych dla szkoły i społeczności wydarzeń, udziału w przedstawieniach, pokazach uczniowskich, spotkaniach z artystami, w przeglądach, festiwalach i konkursach muzycznych.
Jest to bardzo ważne, ponieważ jak donoszą amerykańskie badania, nauczyciele mogą mieć znaczący, pozytywny wpływ na dalsze życie uczniów. Szczególnie ważne są pierwsze lata nauki w szkole. Dobra wczesnoszkolna edukacja stanowi życiowy kapitał w zakresie kształtowania istotnych kompetencji kluczowych. Ten kapitał uruchamia się i działa także skutecznie przez kolejne lata również w pozaszkolnych sytuacjach: w życiu osobistym i zawodowym.
Wszystkie te kompetencje rozumiane jako wiedza, umiejętności i postawy wzajemnie się przenikają i są ze sobą nierozłącznie powiązane. Dlatego jeżeli traktuje się je całościowo, to można zauważyć, że każdą z nich należy kształtować na każdym przedmiocie w szkole, odpowiednio organizując proces dydaktyczno-wychowawczy.
Uważa się je za jednakowo ważne, bo każda z nich przyczyni się do udanego życia w społeczeństwie. Mogą być stosowane w wielu różnych kontekstach i rozmaitych kombinacjach. Ich zakresy pokrywają się i są ze sobą powiązane. Zrozumienie korzyści płynących z ich kształtowania przełoży się na lepsze przygotowanie dzieci i młodzieży do dorosłego życia, a potem na funkcjonowanie na rynku pracy. To ważne dla wszystkich młodych Europejczyków, dla budowania wspólnej Europy.
Niestety, pomimo starań nauczycieli, badania wykazują, że tradycyjna szkoła nie sprzyja kształtowaniu kompetencji kluczowych. Zacytuję M. Żylińską: „W przedwczorajszych szkołach, wczorajsi nauczyciele uczą dzisiejszych uczniów rozwiązywania problemów jutra”. I trochę tak jest. System szkolnictwa nie idzie z duchem czasu i nie najlepiej odnajduje się w sferze zmian społecznych, gospodarczych i technologicznych. Szkoła działa szablonowo, realizuje programy nauczania, które nie uwzględniają różnic osobowościowych i rozwojowych dzieci, zasypuje dzieci faktami i informacjami, nie zachęca do twórczego myślenia.
Żeby wiedzieć, jaka ma być edukacja, musimy wiedzieć czego uczyć dzieci oraz jak je uczyć. Dzieci do rozwoju potrzebują wielu doświadczeń, przestrzeni do realizowania pomysłów, poczucia bezpieczeństwa, by mogły swoje pomysły sprawdzać, bez lęku popełniać błędy i wyciągać z nich wnioski. Jeśli tej bezpiecznej strefy nie ma, jeśli każde działanie jest oceniane, a błędy piętnowane, pojawia się lęk, stres. Jeżeli chcemy, żeby uczenie się było efektywne, powinniśmy wyeliminować presję, bo ona bardzo ogranicza rozwój. Uczniowie potrzebują wzorców, którymi mogą się kierować. Nauczyciel może wzbudzić lub niestety zgasić zainteresowanie nauką. Zarażajmy więc dzieci tym, co sami lubimy. Żeby osiągnąć dobre efekty, żeby wspomagać, a nie blokować, musimy dostosować zadania i wiedzę do indywidulanego poziomu możliwości i rozwoju każdego z nich. Jednocześnie musimy wspierać tworzenie wspólnot i wzmacniać poczucie przynależności.
Zmiany w szkole są konieczne. Można zacząć od małych kroków – jak to robią Budzące się Szkoły. Ruch ten stworzyła grupa osób, które wcześniej samodzielnie szukały nowych rozwiązań w edukacji, w szkole. Liderką ruchu jest dr Marzena Żylińska, która pragnie jedynie obudzić w nauczycielach chęć do zmian i dodać im odwagi do działania i do szukania własnej drogi. Główną ideą ruchu jest hasło Od kultury nauczania do kultury uczenia się. Budząca się Szkoła staje się źródłem inspiracji do realizacji tego hasła.
Już wcześniej pisałam, uczeń powinien być w szkole aktywny, bo człowiek uczy się wtedy, gdy działa. Dziś zabijana jest kreatywność i to jest największy problem. Dlatego promuje się kulturę uczenia się i zachęca nauczycieli do wprowadzania metod aktywizujących. Szkoła niestety dziś funkcjonuje jak najgorszy typ korporacji, w której liczą się tylko wyniki i która straciła z oczu człowieka. Nie patrzymy na to, jakie dzieci mają problemy, jakie pasje, kim są, jakimi są ludźmi, ale oczekujemy, że wszystkie pójdą tym samym torem, tym samym rytmem. A przecież dobrze zorganizowana nauka wywołuje radość, daje satysfakcję, że czegoś nie umiałem, a teraz umiem, czegoś nie wiedziałem, a teraz wiem. To jest istota rozwoju. Świat idzie naprzód, a my powinniśmy iść razem z nim.
Dlatego fundamentalnym pytaniem dotyczącym dzisiejszej edukacji jest pytanie o jej sens, cel i zadania nie tylko wobec każdego dziecka z osobna – ale też wobec społeczeństwa i świata jako całości. Rolą szkoły nie jest dziś wyprodukowanie kolejnych roczników bezmyślnych wykonawców poleceń. Dziś rolą szkoły jest taka edukacja, która rozwija samodzielne myślenie, krytyczne myślenie, kreatywne działanie. Należy pozwalać dzieciom pracować w grupach, zachęcać do samodzielnego selekcjonowania informacji, organizować więcej prac projektowych, częściej wychodzić poza szkolne mury, umożliwiać zamianę ról, czyli pozwalać dzieciom raz na jakiś czas wcielać się w rolę nauczyciela, zmienić ustawienie ławek w taki sposób, aby dzieci mogły obserwować siebie nawzajem, zlikwidować dzwonki, organizować więcej zajęć sportowych i artystycznych.
Szkoła w obecnym kształcie to archaiczny twór. Od prawie 200 lat niewiele się w niej zmieniło. Aż trudno uwierzyć, że przez te wszystkie lata nie udało się jej przebudować. Nie od dziś przecież przeżywa kryzys, tak bardzo odczuwalny przez dzieci, rodziców i nauczycieli.
Żeby się rozwijać, musimy wykształcić ludzi, którzy potrafią szukać innych, własnych, nowych rozwiązań. Sukces Polski zależy od tego, czy młodzi Polacy nauczą się w szkole schodzić z wydeptanych ścieżek. Bo przecież dzieci, które dziś siedzą w szkolnych ławkach, będą musiały rozwiązać problemy, z którymi my nie daliśmy sobie rady. Rozwój naszego społeczeństwa i kraju zależy od innowacyjności i kreatywności młodych. Sukces w życiu mogą odnieść ludzie, którzy w szkole rozwiną własne pasje, którzy wierzą w siebie i którzy lubią się uczyć. Jeśli mury szkół opuszczać będą dzieci wierzące we własne siły, znające swoje talenty, mające poczucie sprawstwa, umiejące współpracować, wyznaczać sobie własne cele i konsekwentnie dążyć do ich realizacji, to szansa na sukces jest ogromna.
Dzisiejsza edukacja musi się zmieniać, musi przygotowywać młodych ludzi do życia w społeczeństwie, w świecie – takim, jaki jest i jaki będzie w kolejnych dziesięcioleciach, kiedy to dzisiejsi uczniowie osiągną etap dorosłości. To, czego i w jaki sposób uczymy dzieci w szkole, musi zatem odpowiadać temu, czego potrzebują, by w takim właśnie świecie się odnaleźć, by się realizować, by odnajdować swoje miejsce w społeczeństwie.
Carl Rogers powiedział „Człowiek, który jest wykształcony to ten, który uczy się jak się uczyć”. Wyzwolenie w uczniach kreatywności, zaangażowania, operatywności, znajomości programów komputerowych, komunikatywności, zdolności organizacyjnych, umiejętności pracy w zespole, to cel współczesnej edukacji. Wymienione umiejętności będą miały kluczowe znaczenie. Jeśli jednak szkoła nie nadąży za zmianami, to znaczy, że przygotuje dzieci do życia w rzeczywistości, jakiej już nie ma i nie będzie, jaka minęła sto lat temu. Szkoła, w której pracuje się metodami sprzed wieku, nie tylko nie spełnia swojej roli wobec dzieci i wobec społeczeństwa, ale działa na ich szkodę.
Nowoczesna szkoła musi więc się zmienić, aby przygotować uczniów do życia i funkcjonowania w szybko zmieniającym się świecie o licznych wzajemnych powiązaniach. Ludzie już teraz potrzebują szerokiego spektrum umiejętności i kompetencji, które nadal będą musieli rozwijać, w zasadzie przez całe swoje życie.
Źródła:
- Boćkom-Mysiorska M. Edukacja alternatywna
- Bogusławska M. Kompetencje kluczowe w edukacji wczesnoszkolnej
- Furgał S. Kompetencje kluczowe
- Hunie D. Kompetencje bez tajemnic. Rozwijanie kompetencji to nie czary
- Jurewicz A. Kompetencje kluczowe w edukacji
- Żmijewska S. Kształtowanie kompetencji kluczowych w edukacji wczesnoszkolnej
- Uszyńska-Jarmoc J., Dudel B., Głoskowska-Sołdatow M. Rozwijanie kompetencji kluczowych uczniów w procesie edukacji wczesnoszkolnej
- Zalecenie Rady Europejskiej z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2018/C 189/01)
- Żylińska M. Budzące się szkoły, Dzieciństwo to nie wyścigi, Czy nasze szkoły są nowoczesne czy są dwustuletnim skansenem?
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu miarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
- ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI I NAUKI z dnia 6 lutego 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej
Autor: Olga Kosińska – Czytelniczka Portalu