Sytuacja na lekcji. Nauczyciel opowiada i przekazuje treści związane z tematem. Zadawane pytania pobudzają myślenie i uruchamiają skojarzenia Rozwiązywane zadania sprawiają, że pewne zagadnienia stają się bardziej zrozumiałe.
Sytuacja, gdy osoba uczy się w domu do sprawdzianu. Samodzielne czytanie podręcznika lub notatek z zeszytu, czy to na głos, czy po cichu. Skojarzenia przebiegają przez głowę, hasła wydają się wyglądać znajomo, a powtarzanie w myśli (pamięci) daje poczucie, że materiał jest opanowany.
Jak to się dzieje, że uczymy się? Jak wygląda proces uczenia się? I w którym momencie uczeń uczy się?
Ważne informacje koduj w pamięci
Ogromna ilość informacji trafia do ucznia w ciągu jednego dnia. Te „programowo” szkolne dane pochodzą z różnych źródeł. Wiadomości docierają, gdy uczeń słucha, ogląda lub czyta, a także gdy aktywnie pracuje lub ma możliwość doświadczania zjawisk. Aby dana informacja została zapamiętana i stała się elementem budującym wiedzę, potrzebne jest kodowanie. To pierwszy krok w procesie uczenia się. Wymaga skupienia i koncentracji, czyli świadomie zwróconej uwagi na te dane, które mają pozostać na dłużej w pamięci. Pomocne w kodowaniu jest porównywanie wiadomości z posiadaną wiedzą oraz budowanie sieci skojarzeń. Dodatkowo, aktywne działanie sprawia, że informacje pozostają w pamięci. Podkreślanie ważnych rzeczy w tekście nie powoduje, że wiadomości z automatu „wskakują” do pamięci. Natomiast wynotowanie i uporządkowanie na kartce treści, zdecydowanie pomaga w porządkowaniu danych w magazynie pamięci.
Daj czas na konsolidację
Ślady pamięciowe pozostawione w pamięci krótkotrwałej potrzebują wzmocnienia. To krok konsolidacji lub też przechowywania. Zdaniem naukowców, na drugim etapie procesu uczenia się, mózg dokonuje operacji na treściach: odtwarza je, przetwarza, nadaje sens, łączy z wiedzą istniejącą w pamięci długotrwałej. Kluczową rolę odgrywają tutaj sen i czas, bo stwarzają dla mózgu przestrzeń do pracy nad przeniesieniem informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej. Przebudowanie pamięci odbywa się w oparciu o wcześniejszą wiedzę. To zbudowana z wiadomości baza, pozwala na rozumienie pojawiających się informacji oraz tworzenie z nich kolejnych połączeń. Dobrym przykładem na ten etap uczenia się jest przygotowywanie wypowiedzi pisemnej. Z pojedynczych myśli, różnych nawiązań tworzy się pierwszy szkielet pracy. Wypracowanie dojrzewa, gdy jest odłożone na pewien okresu czasu. Ponadto uruchamia szereg powiązań z posiadanych już doświadczeń.
Zbuduj sygnały przywoływania wiedzy
Uczenie się nie kończy się na dobrym zakotwiczeniu wiedzy. Nabywamy wiadomości po to, by móc z nich korzystać i mieć dostęp do zapamiętanych treści. Trzecim etapem procesu uczenia się jest przywoływanie, czyli zadbanie o to, by szybko odnaleźć zakodowane w pamięci dane. Gdy nadchodzi moment sięgnięcia po potrzebne treści, pomocne okazują się zestawy sygnałów, które uruchamiają dostęp do wiedzy. Mnemotechniki, czyli techniki pamięciowe, stanowią konkretny zestaw narzędzi, które wręczają uczniowi hasła, kody, elementy, po których można, jak po nitce do kłębka, dojść do przywoływanej wiedzy. Kiedy materiał jest zapamiętywany w świadomy sposób i jest wspierany przez emocjonalne nawiązanie do osobistej sytuacji, to tworzą się skojarzenia. One również mogą być kluczem otwierającym zasoby pamięci. Ostatnią z podpowiedzi na sygnał przywoływania jest tworzenie notatek. Ponieważ mózg myśli obrazami, wszelkie naszkicowane symbole czy włączone kolory sprawiają, że przywoływanie uczonego materiału staje się łatwiejsze.
Sytuacje uczenia się a kroki procesu
Kodowanie polega na uzyskaniu informacji i dokonaniu na nich operacji w pamięci krótkotrwałej. Konsolidacja wiąże się z przebudową i trwaniem wiadomości. Przywoływanie pomaga w późniejszym wykorzystaniu informacji. Istnienie trzech etapów budujących proces uczenia się powinno być obecne w świadomości zarówno nauczycieli, jak i uczniów. Dzięki temu można stwarzać odpowiednie sytuacje i dobrą przestrzeń do efektywnego budowania wiedzy.
Artykuł powstał w oparciu o treść lektury P. C. Brown, H. L. Roediger III, M. A. McDaniel Harvardzki poradnik skutecznego uczenia się
Autorka: Jolanta Wiśniewska
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli