Strona główna Czytelnia Jak rozwijać u dzieci krytyczne myślenie?

Jak rozwijać u dzieci krytyczne myślenie?

0
Kontur głowy, w środku koła zębate i żarówka symbolizujące jak działą mózg

Człowiek żyje w świecie wartości, które wzywają go do ich realizacji, one też są warunkiem jego rozwoju, tak w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. W obecnej dobie umiejętność krytycznego odbioru rzeczywistości, a w niej wartości godnych wyboru, przeżywa kryzys.

Ciągle wielu, niestety również nauczycieli, jest w przekonaniu, że nauczanie to przede wszystkim przekazywanie uczniom wiedzy i sprawdzanie stopnia jej zapamiętania. Jednak znajomość faktów, bez umieszczenia ich w pewnym kontekście, analizy przyczyn i skutków, porównania, oceny, może okazać się przydatna jedynie podczas mechanicznego wypełniania testów czy rozwiązywania krzyżówek. Zamiast mechanicznego „wkuwania” regułek czy faktów uczniowie powinni uczyć się krytycznego myślenia. Jeśli ten proces rozpocznie się jak najwcześniej, w wieku dziecięcym, wówczas jest szansa na szybki i prawidłowy rozwój w tej dziedzinie, mimo iż jest to proces długotrwały i bardzo wymagający. Jednak krytyczne myślenie jest fundamentalną umiejętnością życiową człowieka.

Obecnie dużym problemem edukacyjnym jest umiejętność czytania ze zrozumieniem przez dzieci nawet krótkich tekstów. Aby poznanie, ocena i zajęcie stanowiska było czymś rzeczywistym, musi najpierw nastąpić zrozumienie, a dziecko/człowiek musi stawać się podmiotem wobec wybieranych przez siebie wartości. Rzeczy i wartości nie zawsze są takie, jakimi się wydają, potrzebne jest sprawdzanie naszych założeń, hipotez, przekonań oraz porównywanie wniosków. Krytyczne myślenie usprawnia ocenianie i podejmowanie decyzji, wspiera uczenie się i odnoszenie sukcesów w szkole, a w dalszych etapach poszerza szanse i możliwości odniesienia sukcesu zawodowego, a co za tym idzie, zwiększa szanse na uzyskanie i utrzymanie atrakcyjnej pracy.

Zdolności krytycznego postrzegania rzeczywistości powinniśmy nauczyć się w szkole, bardzo ważne jest, aby od najmłodszych lat oprócz pisania i czytania uczyć dzieci właściwego sposobu myślenia, ponieważ ma to ogromne znaczenie dla ich dalszego rozwoju. Należy podkreślić, że podejście krytyczne nie oznacza tu – zgodnie z potocznym rozumieniem słowa „krytyczny” – całkowitej negacji kogoś lub czegoś, wyraża jedynie podejście człowieka do otaczającego go świata, sposób myślenia, który zakłada świadomy odbiór informacji zamiast bezmyślnego ich przyswajania.

Istnieje wiele definicji myślenia krytycznego, warto przytoczyć w tym miejscu te z nich, które najpełniej określają, na czym ono polega. I tak na przykład Greg R. Haskins określa krytyczne myślenie jako: „proces, podczas którego wykorzystujemy naszą wiedzę i inteligencję do efektywnego osiągnięcia najbardziej racjonalnych, sprawdzalnych rozwiązań, opinii, przekonań oraz który pozwala rozpoznać i uniknąć różnych trudności w racjonalnym myśleniu”.[1] Ennis wyróżnia 13 cech ludzi krytycznie myślących:

  • otwartość,
  • zajmowanie i zmienianie stanowiska w zgodzie z dowodami,
  • branie pod uwagę całej sytuacji,
  • poszukiwanie informacji,
  • dążenie do precyzowania informacji,
  • systematyczne zajmowanie się kolejnymi częściami złożonej całości,
  • zwracanie się po opinie,
  • poszukiwanie uzasadnień,
  • dążenie do jasnego formułowania kwestii,
  • pamiętanie o wyjściowym problemie,
  • posługiwanie się wiarygodnymi źródłami,
  • trzymanie się istoty sprawy,
  • wykazywanie zainteresowania odczuciami i wiedzą innych osób.

Na rozwój krytycznego myślenia składa się szereg umiejętności, które powinniśmy doskonalić u dzieci już od najmłodszych lat. Do podstawowych umiejętności składających się na myślenie krytyczne zaliczamy:

  1. Wnioskowanie – uczeń rozpoznaje i bada dostępne informacje, aby wskazać,
    co może być prawdą.
  2. Poszukiwanie podobieństw – uczeń znajduje podobieństwa między dwoma lub więcej obiektami.
  3. Porównywanie i przeciwstawianie – uczeń znajduje podobieństwa i różnice między dwoma lub więcej obiektami.
  4. Analizowanie – uczeń dokonuje podziału zagadnienia na części składowe i bada każdą z nich.
  5. Argumentowanie – uczeń przytacza odpowiednie argumenty, szczegóły, przykłady, aby wesprzeć twierdzenie, wniosek.
  6. Podejmowanie decyzji – uczeń sprawdza alternatywne rozwiązania, aby zdecydować o wyborze sposobu działania.
  7. Rozwiązywanie problemów – uczeń projektuje i sprawdza możliwe rozwiązania sytuacji problemowej, to znaczy takiej, w której na drodze do zaplanowanego celu są ograniczenia lub przeszkody.
  8. Porządkowanie informacji – uczeń według podanego kryterium organizuje informacje (porządkuje zdarzenia, pomysły, opisywane obiekty itp.).
  9. Ocena, krytyka – uczeń dokonuje oceny z uwzględnieniem zestawu kryteriów.
  10. Grupowanie – uczeń dzieli elementy na grupy, rozpoznając cechy każdego z elementów identyczne z cechami przypisanymi do konkretnej grupy.
  11. Kategoryzowanie – uczeń określa odpowiednie kategorie, definiuje ich cechy i przypisuje elementy do każdej z kategorii.
  12. Badanie, poszukiwanie informacji – uczeń odnajduje informacje, aby odpowiedzieć na pytania.
  13. Eksperymentowanie – uczeń eksperymentuje, aby znaleźć odpowiedź na pytanie).[2]

Krytyczne myślenie nie pozostaje bez związku z określonymi postawami wobec drugiego człowieka i wobec wiedzy, która jest przedmiotem relacji nauczyciel – uczeń. Zgodnie z założeniami pedagogiki krytycznej, nauczyciel powinien być mądrym i odpowiedzialnym człowiekiem, który potrafi wspierać uczniów. Według T. Szkudlarka oraz B. Śliwerskiego: „proces kształcenia musi być oparty na dialogu pomiędzy nauczycielem a uczniem, nie może być wyłącznie jednostronnym przekazem wykładającego. Nauczyciel powinien pamiętać o tym, że zdanie ucznia też jest ważne”.[3] Kompetentny pedagog nie może obawiać się konfrontacji z uczniami, należy pamiętać, że umiejętność słuchania uczniów, otwartość na ich problemy jest równie ważna jak wiedza i sposób jej przekazywania.

Zadanie przygotowania uczniów do krytycznego odbioru tekstów kultury staje się obecnie tym istotniejsze, że „media globalne mieszczą w sobie przeróżne treści i nie ma w tym zbytniej przesady, jeśli uzna się, że każdy może znaleźć wśród nich coś,
co [człowieka] nie tyle zainteresuje, ile zwabi. Można uruchomić Internet bez zamiaru poszukiwania konkretnych treści, one same zaczną się nam narzucać dzięki odnośnikom, multi- i hipermediom, kusić wstępem, kolorem, dźwiękiem, obrazem – jednym elementem lub kilkoma równocześnie. Podobnie jest z telewizją, która dysponuje wielością kanałów, w tym programów telewizyjnych, np. sportowych, muzycznych, przyrodniczych”.[4]

Zagrożenie to, jak się wydaje, szczególnie dotyczy dzieci, których percepcja w większej mierze niż u dorosłych ma charakter emocjonalny, bierny. Aby zatem zminimalizować ryzyko szkodliwego wpływu mediów, należy wyposażyć uczniów w kompetencje, które umożliwią im coraz bardziej świadomy odbiór rzeczywistości przedstawianej w mass mediach. Szeroki wachlarz kompetencji szczegółowych, zawartych w pojęciu „krytyczne myślenie” i przytoczony powyżej, pozwoli dzieciom już na etapie edukacji wczesnoszkolnej w sposób bardziej rozważny, konstruktywny i jakościowy korzystać z otaczających je informacji.

Rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia, które może i powinno się rozpocząć już na tym etapie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Szczególnie ważne są solidne fundamenty w postaci kluczowych kompetencji, takich jak rozumienie czytanego/słuchanego tekstu, umiejętność jego analizy i interpretacji, umiejętność włączania nowo poznanych informacji do swojego dotychczasowego systemu wiedzy, a także umiejętność rzetelnego konfrontowania swoich spostrzeżeń i opinii ze spostrzeżeniami i opiniami innych uczestników kultury. Należy przy tym pamiętać, by kształcenie tych kompetencji miało miejsce w sposób adekwatny do wieku dziecka, jego możliwości poznawczych, ale także obszarów jego zainteresowań.

Bibliografia:

  • Ennis R.H., A Super– streamlined conception of critical thinking [dok. elektr.] www.criticalthinking.net
  • Czetwertyńska G., Myślenie krytyczne [dok. elektr.] www.krytycznemyslenie.pl
  • Rogulska A., Media globalne – media lokalne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2012.
  • Szkudlarek T., Pedagogika krytyczna, w: Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wyd. PWN, Tom 1, Warszawa 2003.
  • Szkudlarek T., Śliwerski B. Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, wyd. Impuls, Kraków 2000.

[1] G.R Haskins, A practical guide to critical thinking, [dok. Elektr.], www.ebookbrowse.com

[2] oprac. G. Czetwertyńska na podstawie klasyfikacji zawartej w: A.P. Johnson, Up and Out, Using Creative and Critical Thinking Skills to Enhance Learning, Allyn and Bacon, 2000.

[3] T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki, wyd. Impuls, Kraków 2000, s .64.

[4] A. Rogulska, Media globalne – media lokalne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2012, s.14-15.

Autor: Irena Daniel – Czytelniczka Portalu

BRAK KOMENTARZY

Exit mobile version