Żywe srebro, wulkan energii lub Dyzio marzyciel, bujający w obłokach – osoby ze zwiększoną potrzebą ruchu i deficytami w zakresie koncentracji uwagi od zawsze dały się zauważyć w przestrzeni polskiej edukacji. Dziś niektóre z nich otrzymałyby diagnozę ADHD – zespołu nadpobudliwości psychoruchowej.
Do jego rozpoznania konieczne jest stwierdzenie występowania trzech rodzajów objawów:
1) zaburzenia koncentracji uwagi,
2) nadmiernej impulsywności,
3) nadruchliwości,
które mogą istnieć z różnym natężeniem i w różnych proporcjach. Dla każdej kategorii trudności, specjaliści i praktycy z zakresu edukacji opracowali podpowiedzi i wskazówki, w jaki sposób możemy się zaopiekować dziećmi w codziennej edukacji.
1. Zaburzenia koncentracji uwagi pociągają za sobą trudności w planowaniu i organizowaniu czynności, skupieniu i utrzymaniu na nich uwagi. Praktyczne działania, jakie mogą podjąć nauczyciele to:
- zapowiadanie następujących po sobie czynności i wykonywanie ich kolejno po sobie (np. Zaraz zapiszę na tablicy temat lekcji. Teraz otwórzcie zeszyty. Przepiszcie temat.);
- upewnienie się, że uczeń z ADHD wykonał każdą z czynności, w razie trudności udzielenie wsparcia, najlepiej z wykorzystaniem minimum słów lub bezsłownie: wydanie krótkiego polecenia (Zeszyt na ławkę), wskazanie miejsca w podręczniku, przy którym pracujemy, odsunięcie bez słowa przedmiotu, którym uczeń nie powinien się teraz zajmować, w zamian proponując jedną z wymienionych w dalszej części pomocy wspierających uczenie się;
- skontrolowanie, czy praca do wykonania w domu została zaznaczona lub zapisana, dla niektórych uczniów pomocą będzie wsparcie wizualne, np. ostatnią minutę lekcji można poświęcić na krótkie podsumowanie, np. zapisanie na tablicy:
Materiał do opanowania:
– podręcznik cz. 2
– strona 15,
– zadanie 3 i 4;
- dzielenie zadań na etapy – przygotowywanie każdego zadania na osobnej kartce lub wdrażanie ucznia do zasłaniania treści, którymi się teraz nie zajmujemy;
- wyposażenie ucznia w narzędzia, które pomogą mu poprosić o pomoc bez zakłócania toku lekcji, np. pomarańczowa karteczka w rogu ławki.
2. Nadmierna impulsywność skutkuje trudnością w przestrzeganiu obowiązujących zasad – nie dlatego, że dziecko ich nie zna lub nie rozumie, ale dlatego, że trudno jest mu je sobie przypomnieć i zastosować, zwłaszcza w sytuacji dużego pobudzenia. Strategie radzenia sobie z tą grupą objawów obejmują:
- przypominanie zasad, np. według propozycji Artura Kołakowskiego:
– skoncentruj uwagę ucznia na sobie, np. podejdź, nawiąż kontakt wzrokowy, dotknij ramienia,
– przypomnij zasadę w kilku słowach,
– poproś ucznia o powtórzenie zasady, w razie potrzeby powtórz ją – jeden raz,
– wzmocnij zastosowanie się do zasady lub wyciągnij konsekwencję za jej złamanie;
- wypracowanie sposobów radzeniem sobie z oczekiwaniem, np.
– wspólne wymyślenie sygnału oznaczającego: „Nie przerywaj”,
– umożliwienie uczniowi zapisanie tego, czego oczekuje i porozmawianie o tym w późniejszym czasie.
Impulsywność, przejawiająca się trudnością w czekaniu na swoją kolej, pobudzeniem, zniecierpliwieniem jest cechą, z którą możemy pracować, nie jesteśmy jej jednak w stanie wyeliminować całkowicie. Znawcy tematu podpowiadają, by ignorować zachowanie ucznia niezakłócające toku lekcji – skupianie się na nim, ciągłe upominanie może je eskalować i pogorszyć sprawę.
Zamiast koncentrować się na trudności, możemy zaproponować aktywność określaną jako „as w rękawie” – opowiedzenie żartu, przerwanie wypowiedzi i zmiana tonu głosu, zaprezentowanie rekwizytu skupiającego uwagę uczniów, wykonanie aktywności ruchowej. Jeśli uznamy, że pobudzenie ucznia jest zbyt wysokie, pomocny może być komunikat proponowany przez Cordulę Neuhaus: po nawiązaniu kontaktu z uczniem, spokojnym tonem mówimy: „Wystarczy już, myślę, że teraz zaczniemy”. Młodszym uczniom w regulacji pobudzenia może pomóc materiał wizualny, np. w postaci termometru lub innej skali. Kiedy pobudzenie ucznia jest zbyt duże, wskazujemy na część zaznaczoną na czerwono, a następnie kierujemy uwagę na część zieloną, w której zobrazowane są sposoby obniżenia napięcia, np. techniki oddechowe, gniotek, rysowanie na kartce.
3. Nadruchliwość często obserwujemy jako zwiększoną potrzebę ruchu. W zaopiekowaniu się nią mogą pomóc szeroko dziś dostępne pomoce, takie jak gniotki, fidgety czy pop-ity. Niektórym uczniom w pozostawaniu na swoim miejscu pomaga siedzenie na piłce body-ball, poduszce sensorycznej, trzymanie stóp w kuwecie wypełnionej materiałem sensorycznym lub na zwykłej piłce, położenie na kolanach kołderki obciążeniowej. Coraz większą popularność zdobywają również gumowe opaski zakładane na nogi krzesła. Takie rozwiązania budzą uzasadnione obawy o reakcje innych uczniów. Możemy je zaproponować wszystkim – doświadczenie pokazuje, że uczniowie, którzy nie potrzebują dodatkowej porcji wrażeń sensorycznych sami z nich zrezygnują, natomiast osobom o zwiększonych potrzebach w tym obszarze takie pomoce ułatwiają skupienie się i wykonywanie zadań.
Zaspokojenie potrzeby ruchu możemy również zapewnić, proponując krótki ruch w trakcie zajęć dla wszystkich uczniów. Kilka propozycji: energetyczne ziewanie, przeciąganie, wyciąganie ramion w górę, dotykanie uchem ramion, krążenie ramionami, otwieranie i zaciskanie dłoni.
Oprócz pierwotnej triady objawów, dzieci z ADHD mogą doświadczać wtórnych zaburzeń, takich jak spadek poczucia własnej wartości, motywacji, zaangażowania – trudności w skupieniu uwagi, organizacji działań sprawiają, że trudniej o sukces, a łatwiej o niepowodzenie. Dodatkowo, ruchliwość i impulsywność powodują, że dziecko ma statystycznie więcej szans na odbieranie uwag i upomnień, nawet mimo pokładów cierpliwości u dorosłego i stosowania wyżej opisanych strategii. Dlatego warto podkreślać, co uczeń zrobił dobrze poprzez zwykłe stwierdzenie faktu (Wszystkie przybory są na swoim miejscu. Cała praca zrobiona. Znalazłeś pomysł na wykonanie tego zadania).
Każdy z nas potrzebuje czasem zauważenia, wzmocnienia, potwierdzenia słuszności naszych działań i docenienia – a w przypadku uczniów z ADHD pozytywne komunikaty są naszą tajną bronią, w oparciu o którą możemy budować relację i poczucie sprawczości u naszych podopiecznych.
Literatura:
C. Neuhaus, Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi w szkole, publikacja dostępna pod adresem: https://adhd-online.pl/do-pobrania/
A. Kołakowski, A.Pisula, Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2011
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli
