Głos jest zjawiskiem akustycznym. Wydając dźwięki, wprawiamy w drgania więzadła głosowe (zwane też fałdami głosowymi), które rytmicznie i bardzo szybko oddalają się i zbliżają do siebie. Wydychane powietrze przepływające pod nimi daje początek fali głosowej.
Mechanizm wytwarzania głosu wymaga współdziałania ze sobą wielu elementów:
- podgłośniowego zbiornika powietrza, który wytwarza niezbędny dla fonacji strumień powietrza wydechowego o wysokim ciśnieniu (płuca, oskrzela, tchawica)
- sprawnie działającego mechanizmu powodującego otwieranie i zamykanie się głośni (krtań)
- przestrzeni rezonacyjnych, które formują barwę głosu i tworzą głoski mowy (gardło, jama nosowa, nosogardło, jama ustna).
Na stan naszego głosu istotny wpływ mają zarówno obciążenia fizyczne, jak i psychospołeczne. Specyfika pracy nauczyciela, narażenie na stres zawodowy, niekorzystne czynniki środowiskowe, przyczyniają się do tego, że grupa zawodowa nauczycieli szczególnie narażona jest na problemy związane z jakością głosu.
Do czynników zewnętrznych, które negatywnie wpływają na nasz głos zalicza się:
- przedłużony czas pracy głosem
- pracę w hałasie
- nieodpowiednie warunki akustyczne sal
- złe warunki klimatyczne
- brak wyposażenia w aparaturę nagłaśniającą
- częste infekcje dróg oddechowych.
Do czynników wewnętrznych, które negatywnie wpływają na nasz głos zalicza się:
- nieprawidłową technikę emisji głosu
- brak przestrzegania higieny głosu
- nieprawidłowości konstytucjonalne traktu głosowego
- wadliwa postawa podczas emisji głosu
- przewlekłe choroby laryngologiczne
- schorzenia ogólne, np. alergie
- refluks żołądkowo-przełykowy
- zaburzenia adaptacji w stresie zawodowym.
Długotrwałe przeciążenie krtani, niewłaściwe posługiwanie się głosem oraz mówienie w hałaśliwym otoczeniu, może przyczynić się do powstania zaburzeń głosu. Prawidłowy sposób tworzenia głosu warunkuje właściwa jego higiena.
Jak dbać o głos?
Właściwe brzmienie głosu uzależnione jest od wielu czynników. Jego barwa zmienia się w zależności od stanu emocjonalnego i nerwowego człowieka. Sytuacje stresowe powodują napięcia mięśni krtani i aparatu mownego, dlatego ważne jest stosowanie technik relaksacyjnych. Ich celem jest rozluźnienie wewnętrznego napięcia, w wyniku którego zmniejsza się negatywne emocje. Mają one na celu wprowadzenie w stan odprężenia.
Niezwykle istotne w procesie powstawania dźwięku jest oddychanie. Na jego jakość wpływa głębokość oddechu. Najbardziej pożądanym typem oddechu jest tzw. oddech przeponowy. Najprościej osiągnąć go poprzez świadome oddychanie prowadzące do wciągania powietrza do brzucha, a nie do klatki piersiowej (wtedy oddech jest płytki i szybki). W wypracowaniu oddechu przeponowego pomaga także szereg ćwiczeń oddechowych.
Na przeszkodzie sprawnemu operowaniu głosem stają także różne infekcje, które doprowadzają do niedrożności toru oddechowego i zmniejszenia produkcji energii, przeznaczonej na kształtowanie dźwięku. Należy unikać przeziębień i chorób przenoszonych drogą kropelkową, a także wystrzegać się przegrzewania szyi, narządów głosu i gardła.
Zapewnienie optymalnej temperatury i wilgotności w pomieszczeniach, w których się przebywa, także korzystnie wpływa na sprawności głosowe. Najkorzystniejszą temperaturą pomieszczeń jest 18 – 20˚C w dzień, a 15 – 17˚ w nocy. Wilgotność natomiast powinna wynosić 60 – 70%. Duże znaczenie ma także zapylenie pomieszczenia, dlatego konieczne jest regularne odkurzanie, wietrzenie.
Ważne jest, by nie narażać aparatu artykulacyjnego na gwałtowne zmiany temperatury w otoczeniu, zwłaszcza w trakcie znacznych wysiłków głosowych. Dobrze jest zadbać o właściwą wilgotność powietrza, która wynosi 50% (nasycenie czystego i świeżego powietrza parą wodną).
Nawadnianie organizmu. Odwodnienie organizmu ma bardzo niekorzystny wpływ również na głos. Należy pić przynajmniej 8 szklanek napojów bezkofeinowych, bezalkoholowych i niegazowanych dziennie.
Duży wpływ na warunki głosowe ma odpowiednia dieta. By utrzymać głos w dobrej kondycji należy unikać:
- spożywania bardzo gorących i bardzo zimnych potraw i napojów, bardzo ostrych i słonych posiłków
- nadużywania napojów alkoholowych
- palenia papierosów, cygar.
Ogromne znaczenie ma także prowadzony styl życia osoby pracującej głosem. Powinno się uwzględniać odpowiedni czas pracy, odpoczynku, spożywanie regularnych i wartościowych posiłków, relaks i rozrywkę, a także należy dbać o sprawność fizyczną.
Należy także ograniczać w miarę możliwości czas pracy głosem. Najlepszym odpoczynkiem dla naszego głosu jest milczenie.
Z perspektywy bycia nauczycielem, mogę stwierdzić, że wskazówki wyżej opisane są bardzo ważne. Częsta praca głosem, w grupie uczniów, wymaga odpowiedniej higieny głosu. Jeśli nie stosujemy się do ww. zaleceń, nasz głos przestaje być wydajny i odczuwamy duży dyskomfort.
Literatura:
- https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/laryngologia/jak-dbac-o-glos-i-nie-nadwyrezac-strun-glosowych-aa-GMgo-fDJq-jT53.html
- prezentacja „Jak tworzy się glos”? dr Renata Cudejko
- https://polki.pl/zdrowie/choroby,jak-dbac-o-glos,10383060,artykul.html.
- Pod red. M. Śliwińskiej-Kowalskiej, E. Niebudek-Bogusz. Rehabilitacja Zawodowa zaburzeń głosu. Poradnik dla nauczycieli, wyd. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, 2009, Łódź
- https://whc.ifps.org.pl/2012/04/higiena-glosu/
Autor: Agnieszka Zielińska – Czytelniczka Portalu