Przestrzeń oświaty podlega nieustannym zmianom i przekształceniom. Choć przeważająca część procesu nauczania – uczenia się realizowana jest w szkołach i rożnych państwowych placówkach, pojawia się coraz więcej alternatyw dla tradycyjnie rozumianej edukacji prowadzonej w szkolnych ławkach. Obok najbardziej powszechnych szkół publicznych, pojawiają się instytucje społeczne i prywatne oraz szkoły demokratyczne i wolne. Coraz popularniejszą, chociaż wciąż niszową pod względem ilości uczestników procesu nauczania – uczenia się, jest edukacja domowa.
Czym jest edukacja domowa?
W swojej istocie edukacja domowa oznacza spełnianie obowiązku szkolnego poza instytucją szkoły. Zgodnie z przepisami polskiego prawa, obowiązkiem tym objęci są wszyscy obywatele od 7. do 18. roku życia (Art. 35 ustawy Prawo oświatowe), zaś dzieci w wieku 6 lat realizują obowiązek przedszkolny. Ustawodawca nie narzuca jednak, aby obowiązek ten realizowany był dosłownie w szkole/przedszkolu – w myśl artykułu 37. przytaczanego aktu prawnego może być on spełniany w środowisku rodzinnym ucznia, w warunkach zorganizowanych przez jego opiekunów.
Początki edukacji domowej
Tradycja przekazywania rodzinnych mądrości i wiedzy z pokolenia na pokolenie sięga najdawniejszych czasów. Poprzez kolejne stulecia dzieci były uczone w domach, zarówno przez swoich rodziców, jak i dalszych krewnych, później przez specjalnie zatrudnianych pracowników dworu i guwernerów. Z biegiem czasu pojawiały się również szkoły powszechne, poszczególne społeczeństwa rozwijały i doskonaliły swój system szkolnictwa. Pozostawiły jednak możliwość pobierania nauki w domu jako usankcjonowany prawnie, integralny element systemu oświaty. W Polsce zapisy dotyczące realizowania powszechnego obowiązku szkolnego w formie edukacji domowej pojawiły się po przemianach ustrojowych na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia.
Edukacja domowa – o czym należy pamiętać?
Przystępując do organizowania edukacji domowej dla swojego dziecka, należy zapoznać się z obowiązkami nakładanymi na opiekunów przez prawodawcę:
- uzyskanie zgody dyrektora szkoły/przedszkola, do której dziecko uczęszcza lub zostało przyjęte,
- zapewnienie dziecku warunków do realizowania wymagań podstawy programowej,
- złożenie zobowiązania dotyczącego przystępowania dziecka do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych.
O realizowanie obowiązku szkolnego w formie edukacji domowej można wystąpić w dowolnym momencie roku szkolnego lub przed jego rozpoczęciem. Dyrektor szkoły może wyrazić zgodę na edukację domową w danym roku szkolnym i wskazać w decyzji etap edukacyjny, w czasie którego będzie ona obowiązywać. Zezwolenie na prowadzenie edukacji domowej może zostać cofnięte, gdy dziecko nie zda rocznych egzaminów klasyfikacyjnych lub do nich nie przystąpi, a nieobecność nie zostanie usprawiedliwiona przez opiekunów lub jej powód nieuznany przez dyrektora. Rodzice/opiekunowie mogą również zawnioskować o cofnięcie zgody na edukację domową. Warto pamiętać, że dziecko realizujące obowiązek szkolny w ramach edukacji domowej może uczestniczyć w zajęciach dodatkowych organizowanych w szkole.
Edukacja domowa – gdzie szukać wsparcia?
Choć przepisy prawa precyzyjnie określają formalne ramy niezbędne dla zorganizowania edukacji domowej, decyzja o tym, w jaki sposób ją realizować, należy do rodziców. Wsparciem dla opiekunów może okazać się wiedza i doświadczenie, którymi dzielą się organizacje działające na rzecz edukacji domowej w Polsce:
- Fundacja Edukacji Domowej
- Stowarzyszenie Edukacji w Rodzinie
- Szkoła w Chmurze
- Centrum Nauczania Domowego
- Fundacja Instytut Educatio Domestica.
Według danych Ministerstwa Edukacji i Nauki, taką formą nauczania objętych jest niewielki odsetek uczniów (niespełna 20 tys. w ubiegłym roku szkolnym). Sondaż przeprowadzony w 2021 r. przez instytut Ipsos, a także lektura wpisów zamieszczanych na blogach i forach internetowych poświęconych zagadnieniom nauczania i oświaty dowodzą, że edukacja domowa budzi coraz szersze zainteresowanie, a z pewnością jest rozpatrywana jako odpowiedź na potrzeby uczniów i ich rodziców w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości.
Literatura:
- J. Cieśla, Samosterowni, w: Polityka, nr 3/2022
- M. Budajczak, Edukacja domowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
- M. P. Zakrzewscy (red.), Edukacja domowa. Praktyka i teoria, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, Warszawa 2013
- Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, Dz. U. z 2021 r. poz. 1082 https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-zgode-na-edukacje-domowa, dostęp z dnia 17.01.2022 r.
- https://www.prawo.pl/oswiata/zasady-prowadzenia-edukacji-domowej,501688.html, dostęp z dnia 17.01.2022 r.
- https://edukacja-domowa.org, dostęp z dnia 17.01.2022 r.
Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny
Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli