Dialog Motywujący – metoda skutecznego angażowania uczniów w proces wychowawczo-dydaktyczny

„Ty masz to, czego potrzebujesz i razem to znajdziemy”

Obecnie wiele metod pracy z uczniami uległo dezaktualizacji. Stosowane tradycyjne metody pedagogiczne często wzmagają opór i bunt. W dużym tempie zmienia się również nastawienie uczniów i ich rodziców względem szkoły. Wyzwanie, jakie stoi aktualnie przed wychowawcą, nauczycielem to: umiejętność poradzenia sobie z napięciem, stresem i zarazem przekazywaniem wiedzy, jak równie ważnym wychowywaniem i wspieraniem umiejętności społecznych. Warto zatem bliżej przyjrzeć się efektywnemu sposobowi pracy z dziećmi, szczególnie mającymi problemy wychowawcze, problemy w nauce – metodzie Dialogu Motywującego.

Co to jest Dialog Motywujący?

• Dialog Motywujący to oparty na współpracy styl rozmowy, służący umocnieniu u osoby jej własnej motywacji i zobowiązania do zmiany.

• Dialog Motywujący to skoncentrowany na osobie sposób pomagania w odniesieniu do powszechnego problemu ambiwalencji wobec zmiany.

• Dialog Motywujący to oparty na współpracy i zorientowany na cel sposób komunikowania się, zwracający szczególną uwagę na język zmiany. Ma on w zamierzeniu umocnić osobistą motywację i zobowiązanie do osiągnięcia konkretnego celu przez wydobycie i zbadanie u osoby jej własnych powodów do zmiany w atmosferze akceptacji i troski.

• Dialog Motywujący to jednocześnie model pracy bazujący na mocnych stronach. Jeżeli nauczyciel spostrzega dziecko w pozytywnym i dowartościowującym świetle, ono zaczyna dostrzegać to w sobie. Aby więc skutecznie wpływać na motywację dziecka, należy przede wszystkim spojrzeć na nie z pozytywnym nastawieniem. Należy założyć, że obok trudności, którymi oblepione jest dziecko, ma ono także swoje mocne strony. Wprawdzie często robi coś niewłaściwego, ale przy naszej pomocy – większej bądź mniejszej – poradzi sobie i „wyjdzie na prostą”.

Przystępując więc do skutecznej motywacji ucznia do zmiany, często sami musimy „popracować” nad swoim stosunkiem do jego osoby. Bardzo często jeżeli to my, nauczyciele, zmienimy swoje podejście do ucznia, a nasze zachowanie wobec niego ulegnie zmianie, szybciej osiągniemy zadowalające efekty naszej pracy.

Występująca w Dialogu Motywującym motywacja:

• jest stanem wewnętrznej gotowości do podjęcia zmiany;
• jest procesem, który podlega wielu zmiennym – w tym interpersonalnym;
• nie jest stałą cechą, którą albo się ma, albo jej się nie ma.

Nie ma osób z natury „niezmotywowanych”!

W Dialogu Motywującym ogromny nacisk kładzie się na zbudowanie opartej na empatii i zrozumieniu więzi z uczniem. Interesuje nas, jak uczeń widzi swoją obecną sytuację i co chce osiągnąć w przyszłości. Nauczyciel nie tylko podąża za uczniem, ale przede wszystkim umożliwia mu ruch w kierunku zmiany. Pomaga mu w wydobyciu i wzmocnieniu własnej, wewnętrznej motywacji do zmiany. Pracując w duchu Dialogu Motywującego, tak prowadzimy rozmowę, aby to uczeń sam poszukał swoich własnych argumentów za dokonaniem zmiany, a nie usłyszał je od nauczyciela.

Warunki motywacji do zmiany:

• współwystępowanie wystarczająco dużej rozbieżności między stanem obecnym, a pożądanym (nie pasuje mi to, gdzie jestem; chcę dla siebie czegoś innego);
• współwystępowanie dużej ważności zmiany (to jest dla mnie naprawdę ważne); 
• współwystępowanie wystarczająco wysokiego poczucia samoskuteczności (potrafię wprowadzić tę zmianę, jest to w zasięgu moich możliwości).

W Dialogu Motywującym staramy się wywołać u ucznia bardzo specyficzne wypowiedzi, tzw. język zmiany.

Język zmiany to wyrażenia, które wskazują na zwiększającą się u osoby gotowość do zmiany lub wręcz sygnalizują zobowiązanie do wprowadzenia zmian. To bardzo ważne wypowiedzi wskazujące na dostrzeganie przez dziecko problemu, dostrzeganie potencjalnych korzyści ze zmiany lub kosztów związanych z jej brakiem.

Język zmiany, to:

• dostrzeżenie problemu; 
• niepokój związany z problemem;
• świadomość problemu;
• potencjalne korzyści ze zmiany;
• koszty braku zmiany.

Podkategorie języka zmiany:

• Pragnienie zmiany – to wypowiedzi, które mówią o tym, że uczeń czegoś chce, pragnie, o czymś marzy, np. „Chciałbym lepiej się uczyć”, „Zależy mi, żeby zdać do następnej klasy”;
• Powody – wypowiedzi podające konkretne powody przemawiające za zmianą, np. „Przez każdą jedynkę muszę wysłuchiwać kazań rodziców. Mam już tego dość”, „Jeśli poprawię oceny, to mama znowu we mnie uwierzy”;
• Potrzeba – wypowiedzi, które podkreślają ogólną wagę lub pilną potrzebę zmiany. Są dość ogólne i nie wskazują, dlaczego zmiana dla ucznia jest ważna, np. „Muszę poprawić oceny”, „Nie mogę dłużej tak się zachowywać”;
• Zdolność do zmiany – zdania, w których uczniowie mówią o własnych możliwościach, zasobach, umiejętnościach pomocnych w osiągnięciu celu, o tym, że ich zdaniem zmiana jest możliwa, np. Mogę poprawić się z matematyki. Wiele razy udawało mi się wyjść z trudnej sytuacji. Teraz też dam radę”, „Potrafię ograniczyć swoje spóźnienia do szkoły” itp.
• Zobowiązanie – słowa i zwroty: „Obiecuję”, „Gwarantuję”, „Daję słowo”, czyli te, w których uczniowie zobowiązują się do zmiany;
• Aktywizacja – słowa i zwroty przybliżające do działania: „Chętnie”, „Jestem gotowy”;
• Podjęcie kroków – zdania, w których uczeń mówi o tym, że podjął już jakieś kroki w kierunku realizacji celu, np. „Odmówiłam pójścia na wagary”, „Pożyczyłam zeszyty od koleżanki i zaczęłam uzupełniać zaległe notatki” itp.

Warto pamiętać, że niektóre pytania mogą prowokować do wypowiedzi przeciwko zmianie. Postawione przez nas pytanie: „Co nie pozwala ci wprowadzić tej zmiany?”, może spowodować, że uczeń zacznie koncentrować się na trudnościach i przeszkodach we wprowadzaniu zmian. Stawiamy więc pytania wywołujące wypowiedzi świadczące o języku zmiany, które np. ukierunkują dziecko na dostrzeganie korzyści ze zmiany.

Nauczyciel prowadzący rozmowę dialogiem motywującym:

• nie poucza, nie moralizuje, nie ocenia,
• nie konfrontuje,
• unika wchodzenia w spór, nie krytykuje,
• nie udowadnia swoich racji,
• nie przekonuje młodego człowieka o istnieniu problemu i potrzebie zmiany,
• nie udziela rad i nie narzuca rozwiązań problemu, jeśli nie został o to poproszony.

Dialog Motywujący możemy wykorzystać zarówno w trakcie indywidualnej rozmowy z uczniem, jak i podczas godziny wychowawczej. Podczas rozmowy ukierunkowujemy ucznia/uczniów na zmianę w taki sposób, aby mieli poczucie, że bez narzucania im czegokolwiek, mogą mieć wpływ na tę zmianę. Takie podejście przyspiesza proces wprowadzania zmian, stwarza uczniom szansę na głęboką autorefleksję oraz uczy ich konstruktywnego rozwiązywania własnych problemów.

Dialog Motywujący przeżywa swój renesans. Warto zatem pogłębiać swoją wiedzę, aby umiejętnie i skutecznie wykorzystywać tę formę pomocy w pracy z uczniami. Pomoże nam poznanie narzędzi, zasad, procesów i specyficznego dla Dialogu Motywującego nastawienia mentalnego budującego samoświadomość. Nie musimy podzielać wartości, poglądów, czy decyzji ucznia. Ważne, abyśmy podchodzili do niego z szacunkiem i ze zrozumieniem oraz odpowiednio reagowali na to, co do nas mówi.

Doświadczenie zdobyte nad wprowadzaniem w swoim postępowaniu języka zmiany pozostaje na całe życie. Pomaga uczniowi zapanować nad problemami napotkanymi teraz i w przyszłości.

Bibliografia:

• Fudała J., Motywowanie do zmiany zachowań – poradnik dla osób pomagających, Wydawnictwo Edukacyjne Remedium, Warszawa 2015
• Miller William R., Rollnick Stephen, Dialog motywujący. Jak pomóc ludziom z zmianie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2014
• Źródła własne

Autor: Dorota Majcher – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Szkoła Podstawowa – portal dla nauczycieli